Bibliotherapie, leesclubs in gevangenissen en voorleeshonden voor kinderen met dyslexie. Literatuur hoeft geen puur individuele bezigheid te zijn. Dat wordt getoond op een van de workshops op het DRONGO Talenfestival onder leiding van de Nijmeegse literatuurwetenschapper Carlijn Cober.

Sinds ze een hond heeft, maakt Carlijn Cober vaker een praatje met mensen die niet in haar universitaire bubbel zitten. ‘Vaak komen andere hondenbaasjes uit andere sociale milieus’, zegt de literatuurwetenschapper over de telefoon. ‘Ik vraag weleens welke boeken ze recent gelezen hebben. Zo ontstaan leuke gesprekken waarbij de kloof met de ander meteen verdwijnt.’

Het gesprek aan de hondenuitlaatplaats is maar één voorbeeld van de sociale functie die literatuur kan hebben. Op het DRONGO Talenfestival, dat op 2 en 3 oktober online plaatsvindt (zie kader, red.), leidt Cober een workshop over dit thema.

In het buitenland vinden dit soort gesprekken over literatuur tussen mensen uit verschillende milieus op grotere schaal plaats. In Liverpool bijvoorbeeld organiseert The Reader kleine leesclubs op basisscholen en in bibliotheken en gevangenissen. Alle deelnemers lezen op voorhand hetzelfde boek. ‘De gespreksleiders beginnen met een klassieke close reading waarbij alle deelnemers hun lezing van een boek of tekstfragment mogen geven, maar schakelen snel over op reflectieve vragen’, zegt Cober. ‘De bedoeling is dat mensen hun ervaringen gaan delen. Met welke personages uit het boek identificeren ze zich? Zouden ze dezelfde keuzes maken, of niet?’

De effecten op deelnemers kunnen groot zijn, weet de literatuurwetenschapper. ‘Er ontstaan niet alleen mooie gesprekken, mensen voelen  zich ook meer verbonden met elkaar. Hun leesplezier gaat omhoog, ze lezen ook meer. Ze maken nieuwe vrienden en voelen zich beter.’

Cober zou graag een soortgelijke vrijwilligersorganisatie opzetten in Nederland. ‘Het is een fantastische manier om ontlezing tegen te gaan. The Reader bereikt momenteel zo’n 12.000 mensen die anders niet met literatuur in contact zouden komen. Stel je voor dat dat hier ook lukt.’

Voorleeshond

Ook in de medische wereld kan literatuur worden ingezet. Mensen die last hebben van depressies, faalangst of rouwverwerking kunnen in Nederland terecht bij de Culturele Bibliotheek, die hen vervolgens een boek aanraadt dat bij hun klachten past. ‘Meestal zijn dat zelfhulpboeken, maar het kan ook literatuur zijn’, zegt Cober. ‘Uit onderzoek van het Trimbos Instituut blijkt dat het lezen van het juiste boek even effectief is als therapie in kleinschalige groepen.’

‘Literatuur is geen medicijn, maar iemand kan zich er wel even beter door voelen’

Kinderen die het psychisch moeilijk hebben, kunnen geholpen worden door literatuur. ‘Ze moeten dan een bepaald verhaal lezen. Bedoeling is dat ze zich identificeren met de held of anti-held, die herkenbare dingen meemaakt, en zich daardoor beter gaan voelen.’

Voorleessessies kunnen tot slot heel wat betekenen voor mensen met dementie of psychoses. ‘Mensen met psychoses worden er meer lucide van’, zegt Cober. ‘Mensen met dementie treden tijdens voorleessessies meer in contact met elkaar en het kan zelfs bepaalde herinneringen triggeren. Natuurlijk is literatuur geen medicijn, maar iemand kan zich er wel even beter door voelen.’

Nog even terug naar de hond van Cober. De literatuurwetenschapper is van plan om haar bordercollie op te leiden tot voorleeshond die kinderen helpt die moeite hebben met lezen, bijvoorbeeld omdat ze dyslexie hebben of stotteren. ‘Voorleeshonden zijn speciaal getraind om er heel relaxed erbij te liggen. Zo kunnen kinderen teksten voorlezen aan iemand die hen niet veroordeelt of niet corrigeert.’