Terwijl de oorlog in Gaza in volle gang is, staan ook Israël en Libanon op gespannen voet met elkaar. Hezbollah heeft sterke banden met Hamas en de touwtjes in handen in Libanon. Zal Hezbollah het land in een oorlog met hun Zuiderbuur storten? Nora Stel, universitair docent bij het Nijmeegse Centre for International Conflict Analysis and Management (CICAM), volgt de ontwikkelingen op de voet.

Op 7 oktober, de dag van de Hamas-aanvallen in Israël, was onderzoeker Nora Stel in Libanon. ‘Iedereen om me heen was in shock. Niemand had dit zien aankomen, zelfs niet degenen die zich er professioneel mee bezighouden, zoals journalisten en analisten.’

Stel was in Beiroet om op ambassades en ministeries interviews te doen voor haar onderzoek naar de situatie van Syrische vluchtelingen in het land. Om haar heen wilde iedereen weten: wat betekent het geweld tussen Hamas en Israël voor Libanon. Wat gaat Hezbollah doen?

Daarover zitten Libanezen nu al weken in spanning. Hezbollah-leider Hassan Nasrallah geeft vrijdagmiddag om 15.00 uur een langverwachte speech, de verwachting is dat hij dan meer duidelijkheid geeft over de geplande koers. Weer terug in Nijmegen vertelt Stel over de spagaat waarin Hezbollah zit en over de angst van Libanezen voor een nieuwe oorlog in eigen land.

Veel gezichten

Om te begrijpen wat er aan de hand is, moet je volgens Stel beginnen bij de vraag: wat is Hezbollah? Daar valt geen eenvoudig antwoord op te geven. ‘Hezbollah heeft veel gezichten. Het ontstond in de jaren tachtig, midden in de Libanese Burgeroorlog die van 1975 tot 1990 duurde, als een combinatie van gewapend verzet tegen de bezetting van Zuid-Libanon door Israël en een emancipatiebeweging voor het gemarginaliseerde sjiitische deel van de bevolking in Libanon. Die militaire tak hebben ze na de burgeroorlog sterk uitgebouwd, maar het is niet de enige tak. Ze hebben ook hun eigen scholen, media en ziekenhuizen.’

Hezbollahs militaire macht moet je binnen die grotere sociale context zien, zegt Stel: voor veel inwoners is het de organisatie die hun voorzieningen regelt. Libanon heeft allerlei groeperingen die zo’n eigen sociaal universum hebben, al is Hezbollah daarin verreweg het meest succesvol. Het is dus een sterk verzuild land, maar tegelijkertijd is er een nationale regering. Daarin is Hezbollah goed vertegenwoordigd. ‘Ze staan met één been in alle formele publieke overheidsinstanties, zoals parlement, leger en politie. Dat is de politieke kant van het verhaal. En daarnaast hebben ze een militaire, sociale en economische tak die daar eigenlijk los van staat.’

De militaire tak boekte in 2000 een groot succes door Israël te verdrijven, dat destijds Zuid-Libanon bezet had. ‘Daarmee profileren ze zichzelf als de enige Arabische militaire macht in de geschiedenis die het is gelukt om Israël te verslaan. De historische tendens is het tegenovergestelde: Israël neemt steeds meer gebied in van Palestijnen, maar ook in bredere zin van omliggende Arabische landen.’ Stel wil Hezbollah absoluut niet romantiseren als een soort bevrijdingsleger. ‘Er zijn in Libanon ook altijd veel problemen met de organisatie geweest. Maar dat ze Zuid-Libanon hebben bevrijd van Israël is voor velen een belangrijk wapenfeit.’

‘De huidige raketaanvallen in Zuid-Libanon brengen traumatische herinneringen boven’

Ondertussen heeft Hezbollah ook nauwe banden met Iran. ‘Daardoor is er in Libanon constant debat of het nog een Libanese organisatie is. Of wordt inmiddels vanuit Iran besloten wat Hezbollah wel en niet doet? Dat is de complexiteit van Hezbollah. Op verschillende momenten, in verschillende situaties, zullen ze hun ene of andere kant meer benadrukken.’

De band met Iran is onderdeel van een bredere ‘as van verzet’, zoals de betrokken partijen het zelf noemen. ‘Dat zijn allerlei groeperingen in het Midden-Oosten, aangestuurd door Iran. Zij zien zichzelf als een coalitie tegen de bezetting van Palestina door Israël.’ Hamas krijgt veel hulp van die coalitie. Zo is de aanval van 7 oktober waarschijnlijk voor een deel gepland door Hamasleiders in Beiroet, vertelt Stel.

Traumatisch

De Libanezen zijn zich er terdege van bewust dat wat in Gaza gebeurt niet losstaat van hun eigen land, wat spanning met zich meebrengt. In 2006 was er een oorlog tussen Israël en Libanon die nog vers in het nationale geheugen ligt, merkt Stel in gesprekken met vrienden en collega’s. ‘De huidige raketaanvallen in Zuid-Libanon brengen traumatische herinneringen boven bij sommigen. Zij zien zichzelf bijvoorbeeld weer als kind onder het bed liggen schuilen voor een aanval vanuit Israël.’

Kan Hezbollah het land opnieuw in een oorlog meesleuren? Absoluut, volgens Stel. ‘Er is geen significante militaire of politieke tegenmacht die daar echt iets tegen zou kunnen doen. In dat opzicht voelt Libanon zich nu gegijzeld door Hezbollah.’ Maar de vraag is of Hezbollah het wíl. ‘Libanon zit economisch al helemaal aan de grond, het land kan zich geen oorlog veroorloven. Tegelijkertijd wil Hezbollah wel geloofwaardig blijven als regionale leider in het verzet tegen Israël. Dat kun je natuurlijk niet alleen met de mond belijden.’

Tot nu toe was de strategie vooral om Palestijnse groepen te faciliteren, zonder zelf all-in te gaan. Maar Hezbollah en Iran hebben volgens Stel wel een aantal ‘rode lijnen’ aangegeven, situaties waarin Israël echt te ver gaat en ze Hamas wel militair te hulp moeten schieten. ‘Een van die rode lijnen is de verdrijving van de Palestijnse bevolking uit Gaza. En de tweede is de vernietiging van Hamas. In dat kader heeft Hezbollah ook gezegd dat ze niet kunnen toestaan dat er een grondoffensief komt, waarbij de infrastructuur van Hamas in Gaza wordt ontmanteld.’

Spannende speech

Wie het nieuws heeft gevolgd, zal niet zijn ontgaan dat dat grondoffensief inmiddels in volle gang is. ‘Het conflict zit nu dus wel echt in een nieuwe fase’, zegt Stel. Dat zie je ook aan weerszijden van de Libanees-Israëlische grens , waar raketten steeds verder landinwaarts hun doelen treffen. ‘Maar dat is nog steeds redelijk onder controle, je kunt nog niet zeggen dat er echt een tweede front is geopend.’

Het is volgens Stel bijzonder dat Hezbollah-leider Hassan Nasrallah pas vrijdagmiddag gaat speechen, normaalgesproken doet hij dat razendsnel als er iets belangrijks gebeurt. ‘Dat dat sinds 7 oktober nog steeds niet is gebeurd, betekent voor veel analisten dat de leiders van Hezbollah zelf ook nog niet weten wat ze willen.’ Vrijdag is dus een spannend moment. ‘Veel Libanese vrienden zeggen: dan weten we waar we aan toe zijn.’

‘In het Westen gaat het over terrorisme en zelfverdediging, in het Midden-Oosten over bezetting en verzet’

Die spagaat waarin Hezbollah zit, daarin zit eigenlijk het hele land, merkt Stel. ‘Er is enorme solidariteit met Gaza, de steun voor Palestijns verzet en strijd tegen Israël is zo goed als unaniem. Zelfs de grootste critici van Hezbollah stellen dat die strijd legitiem is.’ Maar tegelijkertijd wil niemand Libanon daarvoor opofferen. Dus veel mensen vinden het belangrijk dat er iets gebeurt, maar niet ten koste van alles. ‘In het Westen is de beeldvorming dat het gaat over terrorisme en zelfverdediging, in het Midden-Oosten zien ze het als bezetting en verzet.’

Maar los daarvan gaat het voor Libanezen toch vooral ook over hun eigen leven, benadrukt Stel. ‘Ik heb vrienden die na 7 oktober direct eten hamsterden en de tank van de auto volgooiden. Die staan gelijk in vluchtmodus, dat kunnen we ons in Nederland moeilijk voorstellen.’ Of neem een vriendin van Stel die haar ouders smeekt om vanuit Zuid-Libanon naar Beiroet te komen. ‘Ze vertelde dat de vorige keer dat zij wegvluchtten, hun leegstaande huis gebruikt werd om raketten vanuit af te vuren. Bij terugkomst lag alles in puin. Ze blijven nu liever dan dat nog eens te moeten meemaken.’

Stel denkt dat het goed zou zijn als we in het Westen meer van zulke persoonlijke verhalen zouden horen. ‘Want dat is ook een belangrijke kant van het verhaal, naast statistieken en analyses van de strategische overwegingen van groeperingen als Hezbollah en Hamas.’