Niet alle aanwezigen op de Opening van het Academisch Jaar konden lachen om de opvoering van het lied ‘Tanzania’ door Katinka Polderman. De cabaretière zong het nummer vlak na het uitreiken van de internationaliseringsprijs aan een opleidingsprogramma dat veel studenten en partners heeft in Afrikaanse landen. ‘Dit was een ongelukkig moment.’

Maandagmiddag, de Vereeniging. Cabaretière Katinka Polderman sluit de Opening van het Academisch Jaar van de Radboud Universiteit af. Ze begint haar optreden met Tanzania, een lied waarin ze de stem van een Nederlander vertolkt die zich afvraagt wat er met diens gecollecteerde geld voor Tanzania is gebeurd.

Een deel van de zaal lacht, een ander deel schuifelt ongemakkelijk op de stoel. Een van hen is Sara Kinsbergen. De universitair docent ontwikkelingsstudies en AMID Young Professional programmadirecteur heeft even daarvoor de Internationaliseringsprijs in ontvangst mogen nemen. ‘Met ons AMID Young Professional programma proberen wij bij te dragen aan het dekoloniseren van internationale samenwerking, zegt Kinsbergen. ‘Wij proberen voorbij te gaan aan het traditionele Noord-Zuid-denken.’

Bij de prijsuitreiking werd een filmpje getoond van twee ‘change agents’ uit Kenia en Oeganda. Daarin leggen ze uit hoe zij via het AMID Young Professional programma worden klaargestoomd om de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen te halen. Meteen daarna komt Polderman het podium op. ‘We hebben het net over Kenia gehad, laten we het nu over Tanzania hebben’, zegt ze aan het begin van haar optreden, waarna ze het ironisch bedoelde lied inzet.

Dekoloniseren

Bijzonder hoogleraar Ontwikkelingssamenwerking Dirk-Jan Koch voelde zich boos tijdens de opvoering van het nummer. ‘De beeldvorming van Afrika en Afrikanen is een van de grootste problemen in de ontwikkelingsstudies en ontwikkelingssamenwerking’, zegt hij. ‘Wij werken aan een gelijkwaardige benadering. Precies daarvoor hebben we de internationaliseringsprijs gewonnen. De stereotyperingen in het lied sloegen als een tang op een varken.’

‘De stereotyperingen in het lied sloegen als een tang op een varken’

Het scheelde zelfs geen haar of de AMID-laureaten hadden een livestream geregeld voor hun collega’s en studenten in Kenia en Oeganda, vertelt Kinsbergen, zodat ze de prijsuitreiking konden volgen. ‘Achteraf ben ik blij dat we dat niet hebben gedaan. Onze collega’s hadden zich zeker onbegrepen gevoeld.’

De twee sociale wetenschappers benadrukken dat het optreden van Polderman, die vorig jaar nog artist in residence was aan de Radboud Universiteit, wellicht een ongelukkige samenloop van omstandigheden was. ‘Ik geloof dat iemand als Katinka Polderman ons aan het denken kan zetten op een manier waarop andere mensen dat niet kunnen’, zegt Kinsbergen. ‘Dat deed ze bijvoorbeeld heel goed met haar laatste lied, over idealen. Maar de beeldvorming die ze schetst over een land zoals Tanzania is nog zo alomtegenwoordig dat ik me afvraag of de boodschap overkomt.’

Koloniale sentimenten

Ook Johan Oosterman, die Polderman voor het Gelders Erfgoedfestival naar de campus haalde, voelde naar eigen zeggen dat het wrong bij de opvoering van het nummer Tanzania. ‘Bij een paar mensen in mijn omgeving zag ik dat ook’, zegt hij. Oosterman heeft een idee waar het verkeerd liep: ‘Bij het tweede en derde nummer legde Polderman op voorhand de ironie uit, bij het eerste niet. Na de Internationaliseringsprijs voelde dat haast als ongepast.’

Maar de programmadirecteur van Radboud Erfgoed neemt het ook op voor de cabaretière. ‘Wie even doordacht, wist toch dat het niet de mening van Katinka was, maar van de persona die ze daar neerzette: de keurige burger die vindt dat we na zoveel steun aan Tanzania wel een bedankje verdiend hebben. Het spotte met latente koloniale sentimenten die nog volop bestaan. Ik ken Katinka wel een beetje en ik kan me goed voorstellen dat ze wilde dat we ons er ongemakkelijk bij zouden voelen.’

Diversiteit en inclusie

Universitair docent Ivo Nieuwenhuis schrijft cabaretrecensies voor dagblad Trouw en werkt aan een boek over humorschandalen, dat in mei 2023 verschijnt. In de opvoering van Tanzania op de Opening van het Academisch Jaar herkent hij wel een paar mechanismen van een dergelijk schandaal.

De neerlandicus wijst erop dat Tanzania een ouder liedje is in het oeuvre van Polderman, het staat al op de cd Polderman Kachelt Door uit 2011. ‘Onderwerpen als diversiteit en inclusie spelen vandaag meer dan tien jaar geleden,’ zegt hij. ‘Nummers van cabaretiers die vroeger grappig werden gevonden, worden vandaag soms als problematisch gezien. Daarom zegt men nu soms van een nummer: dit kan niet meer.’

‘Onderwerpen als diversiteit en inclusie spelen vandaag meer dan tien jaar geleden’

Toch meent Nieuwenhuis dat een nummer als Tanzania nog altijd prima zou passen in een theatershow van Polderman. ‘Dan wordt het sneller als een onschuldig nummer gezien’, zegt hij. ‘Maar bij de Opening van het Academisch Jaar, voor een deels internationaal publiek waarvan niet iedereen bekend is met haar oeuvre, ligt het gevoeliger. Dat kan leiden tot een situatie waarin mensen zich ongemakkelijk voelen, en dat is gebeurd.’

Vrije opdrachten

De inhoud van het optreden van Polderman was vooraf niet bekend bij het college van bestuur van de Radboud Universiteit. Dat hoeft ook niet, zegt universiteitswoordvoerder Martijn Gerritsen. ‘Het college van bestuur blijft waarde hechten aan het verstrekken van vrije opdrachten aan kunstenaars voor een bijdrage aan de opening van het academisch jaar.’

Volgens de woordvoerder heeft het college van bestuur begrepen dat er gemengde reacties waren na afloop van het optreden van Katinka Polderman. ‘Kunst is altijd voor meerdere uitleg vatbaar en het is goed dat daarover discussie kan zijn’, zegt hij. Op de vraag wat het college zelf van het optreden vond, wil hij niet ingaan.