Zeventien Nijmeegse onderzoekers pronken op een lijst van meest geciteerde wetenschappers ter wereld. De universiteit plaatste het overzicht trots op haar website. Critici vinden dat geen goed idee. ‘Dit is niet meer dan een goede marketingtruc.’

Onder de top-1 procent wetenschappers die wereldwijd het meest geciteerd worden, zijn maar liefst zeventien Radboud-onderzoekers. Met die trotse mededeling kwam de universiteit gisteren naar buiten. In het lijstje staan onder anderen de natuurkundige grafeen-expert Katsnelson, neurowetenschappers Robert Oostenveld en Pascal Fries, en medici Frank van de Veerdonk en Mihai Netea. Opvallend: vrouwen ontbreken.

Als wetenschapper word je geciteerd wanneer anderen in hun werk naar jouw artikelen verwijzen. De mate waarin dat gebeurt, zegt dus iets over hoezeer je meetelt in de wetenschappelijke wereld. Zo bezien lijkt de Radboud Universiteit volgens dit lijstje dus aardig mee te draaien in de wereldtop. Toch zou je eigenlijk maar weinig waarde moeten hechten aan deze borstklopperij, blijkt uit een nadere beschouwing.

‘Zulke rankings geven vooral een beeld van de verschillen in publicatiegewoontes tussen vakgebieden’, relativeert Willem Halffman bijvoorbeeld meteen. De universitair hoofddocent bij FNWI is gespecialiseerd in meta-wetenschap, het vakgebied dat onderzoekt hoe de wetenschappelijke wereld in elkaar steekt.

In de medische wereld worden mensen bijvoorbeeld al heel snel als co-auteur vermeld op een artikel, legt hij uit. Ook als ze maar zijdelings hebben meegewerkt. Dat leidt soms tot honderden auteurs van één publicatie. ‘Filosofen zul je daardoor nooit op zo’n lijstje zien, zelfs de meest vermaarde niet. Dat komt puur doordat zij vaak in hun eentje werken.’ Hetzelfde geldt voor informatici, zegt hij, want die publiceren meestal niet in vakbladen, maar op conferenties.

Bovendien geldt natuurlijk: hoe langer je in een vakgebied werkt, hoe meer citaties. Dit bevoordeelt oudere onderzoekers (meestal mannen) boven jongeren, ongeacht hun wetenschappelijke kwaliteit.

Marketingtruc

Methodisch is er ook aardig wat af te dingen op de lijst, zegt Halffman. Zo corrigeert het bedrijf achter deze lijst, Clarivate Analytics, wel enigszins voor verschillen tussen vakgebieden – onder andere door ze op te delen in categorieën – maar onvoldoende.

‘Wat je hier in feite vooral ziet’, zegt hij vilein, ‘is een goede marketingtruc. Deze citatielijst is gewoon een ordinair product dat Clarivate Analytics aan onderzoeksinstellingen aanbiedt. Er hangt zelfs een reclamecampagne achter, en een heus persvoorlichterspakket.’ Het doel: managers iets in handen geven om beleid op te kunnen maken. ‘Je kunt er mee roepen hoe geweldig we wel niet zijn, om studenten en onderzoekers te trekken. En om te bedenken: die of die persoon moeten we proberen binnen te halen.’

Een ander bezwaar dat Halffman aandraagt, is dat dit soort lijstjes bijdraagt aan het cultiveren van supersterren. ‘De academische cultuur is hier niet bij gebaat. Je loopt het risico dat mensen hierdoor bijvoorbeeld financiële eisen gaan stellen.’ Het staat ook haaks op de steeds luidere roep in de wetenschap om kwaliteit anders te beoordelen. Bijvoorbeeld door onderwijs en teamwerk meer te waarderen, in plaats van de publicatie-output.

WOinActie

Wat dat betreft is het opvallend dat een van de zeventien top-Nijmegenaren Mike Jetten is. De hoogleraar Microbiologie is een actieve ondersteuner van WOinActie, de actiegroep die al jaren aandacht vraagt voor de problemen die de universitaire prestatiecultuur met zich meebrengt.

Jetten is dan ook de eerste om zijn prestatie te relativeren, laat hij per mail weten. ‘Het is leuk dat ik erop sta, maar met een bloeiende onderzoeksgroep is dat ook weer niet heel verwonderlijk. Ik zou het lijstje, net als university rankings, met een flinke korrel zout nemen. Getallen zijn slechts een deel van het verhaal. Ze zeggen weinig over een inclusieve atmosfeer, goed mentorschap, leiderschap of onderwijskwaliteit.’

‘Zo’n overzicht druist enorm in tegen de tijdsgeest’

Letterenpromovendus Marten van der Meulen is het volmondig met Jetten eens. ‘Ik begrijp dat de universiteit hier trots op is, maar de symbolische waarde is nogal ongelukkig. Zo’n overzicht druist enorm in tegen de tijdsgeest. Er is een brede beweging om überhaupt minder lijstjes te gebruiken in de wetenschap, en om minder te focussen op alleen citaties. Dit is dus dubbel jammer: tóch een lijstje, tóch alleen maar citaties.’

Het goede nieuws voor de critici is dat de kans groot is dat dergelijke lijstjes in de toekomst minder vaak langskomen. Een commissie ‘Erkennen en Waarderen’ denkt momenteel na over alternatieve manieren om wetenschappers te beoordelen aan de Radboud Universiteit. Kwantitatieve factoren zoals citaties zullen daarin ongetwijfeld een rol blijven spelen, zegt voorzitter Paula Fikkert, maar altijd in combinatie met kwalitatieve.

Opblazen

Je moet de betekenis van deze lijst met wetenschappers dan ook vooral niet opblazen, zegt de hoogleraar Taalverwerving. ‘Ongetwijfeld zijn dit allemaal goede onderzoekers, maar ik had liever gezien dat er ook aandacht was uitgegaan naar de inhoud van hun werk. Bijvoorbeeld door te laten zien met wélke wetenschappelijke resultaten ze precies impact hadden.’

Wetenschapsonderzoeker Willem Halffman zou het wel weten, zegt hij: ‘Als het aan mij lag, zou ik de lijst van de Radboud-site halen.’