Literatuurkritiek in Nederland verkeert in overgangssituatie
Literatuurliefhebbers in Nederland kunnen elke week ongeveer drie nieuwe literaire romans kopen en één dichtbundel. Gemiddeld krijgt elke nieuwe prozatitel drieëneenhalve recensie. Zeker, de ruimte in de media voor literatuurkritiek neemt af en er zijn minder invloedrijke recensenten. Maar van een crisis is volgens Jos Joosten, hoogleraar Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen, geen sprake. Hij schreef een boek over literatuur en kritiek, Staande receptie, dat volgende week verschijnt.
Zo’n vijftien, twintig jaar geleden had je in Nederland nog literatuurcritici als Kees Fens (Volkskrant) en Carel Peeters (Vrij Nederland), die de literaire smaak bepaalden. Veel lezers koersten op hun kompas. Die hegemonie is verdwenen, stelt Joosten vast. Net zomin als er nog sprake is van ‘de grote drie’ in de literatuur, zijn er nog critici met een onomstotelijke status.
En de literatuurkritiek an sich heeft die status evenmin nog. ‘Het is een symptoom van de tijd, van onze cultuur: er is nergens meer een geloof in autoriteiten. Ook de mediatisering speelt een rol: als je elke dag tientallen mensen op radio en tv hoort met evenzovele meningen, van wie moet je je dan in vredesnaam wat aantrekken?’
Al tweehonderd jaar crisis
Voeg daaraan toe dat de literatuurkritiek ook kwantitatief minder ruimte krijgt in de media (boekenbijlages verdwijnen, worden dunner en/of niet alleen meer gevuld met recensies maar ook met schrijversinterviews, signalementen voorzien van sterren of opgestoken duimpjes en rubrieken als het favoriete boek van…) en de conclusie lijkt duidelijk: de literatuurkritiek verkeert in een crisis. ‘Dat zeggen critici graag. En vaak. In mijn openingshoofdstuk haal ik voorbeelden aan waaruit blijkt dat ze dat al tweehonderd jaar beweren.’
Wel aandacht, niet gelijk verdeeld
Zeker, de invloed van en aandacht voor literatuurkritiek is afgenomen. ‘Maar ik heb voor dit boek concreet in kaart proberen te brengen hoe het ervoor staat met de literatuurkritiek in Nederland en dan zie je dat in 2010 gemiddeld elke week drie literaire romans verschijnen en één dichtbundel. En dat die romans gemiddeld drieëneenhalve recensie krijgen. En dat de vijf bestverkopende Nederlandse romans van 2010 ook de meeste recensies kregen – dus er is geen sprake van dat recensenten geen oog zouden hebben voor de interesse van lezers, wat wel eens gezegd wordt.’
Tegelijkertijd is het zo dat 34 procent van de nieuw verschenen Nederlandse romans in 2010 geen of slechts één recensie kregen en nog eens 14 procent niet meer dan twee kritieken. En dat bijna de helft van de recensies ging over de 32 meest besproken literaire-fictietitels, precies een vijfde van het totaal (160 titels in 2010). ‘De aandacht is niet gelijk verdeeld, dat is waar. Maar over het geheel genomen is er beslist geen sprake van een crisissituatie.’
Onuitroeibaar
Liever spreekt Joosten van een overgangssituatie. ‘Het stempeltje “serieus genomen door de literatuurkritiek”, dat recensenten kunnen uitdelen, speelt nog altijd een rol voor de opname in de literatuurgeschiedenis. Wat doet e
rtoe en wat niet? Literatuurkritiek is vanouds de instantie die als eerste literaire waarde toekent. Literatuurcritici waken over het peil van de literatuur. Weliswaar is op dit moment niet meer zo helder wie de mensen zijn die het voor het zeggen hebben, en leggen critici in het algemeen minder gewicht in de schaal, maar ik ben ervan overtuigd dat er altijd serieus te nemen literatuurkritiek blijft.’
De vorm van die literatuurkritiek, de plekken waar die beoefend wordt en door wie zullen veranderen, maar ‘de neiging om te schrijven blijft onuitroeibaar en de neiging om daarop te reageren ook. Er zal altijd kritiek geleverd worden en er zullen, meen ik, altijd critici zijn die dat op een manier doen die maakt dat je hun oordeel hoger aanslaat dan dat van anderen. De traditionele media voor literatuurkritiek verliezen terrein; internet speelt nog geen serieuze rol, maar dat kan veranderen. Als je weblogs, twitter enzovoort erbij betrekt, zijn er op dit moment meer podia dan ooit en wordt er meer geschreven dan ooit. Naar welke critici je moet luisteren en waar je ze vindt, dat kristalliseert zichzelf wel uit. Ik blijf hoopvol.’
Jos Joosten. Staande receptie. Literatuur, kritiek en literatuurwetenschap. Vantilt, 2012. Boekpresentatie: donderdag 26 april 2012. Recensie-exemplaren zijn te bestellen via Uitgeverij Vantilt: (024) 360 22 94 of [email protected]
