Kranten en tijdschriften, maar ook ontwikkelingsorganisaties, zijn blind voor de vooruitgang in ontwikkelingslanden. Ze weten best dat de armoede afneemt, maar besteden er nauwelijks aandacht aan. Dat concludeert journalist en media-onderzoeker Mirjam Vossen in haar proefschrift Framing Global Poverty waarop ze vandaag promoveert.

Vossen komt nu al zo’n 25 jaar met regelmaat in Malawi, dat grenst aan Tanzania en Mozambique. De eerste keer was ze er vanwege haar stage aan de Tilburgse School voor Journalistiek. Voor haar afstuderen aan de Universiteit Utrecht (ze studeerde er international development studies), bezocht ze Malawi ook. En tussendoor en daarna opnieuw. ‘Ik vind het een ontzettend mooi land en belangrijker nog, ik heb er goede vrienden gekregen.’

Spagaat

Vossen is betrokken bij kleinschalige ontwikkelingsprojecten in Malawi en organiseert reizen naar het Oost-Afrikaanse land. Als journalist schrijft ze over Malawi voor kranten en tijdschriften en voor bladen over ontwikkelingswerk. ‘Wat me steeds meer ging opvallen is de spagaat tussen het Malawi zoals het zich ontwikkelde en het groeiende cynisme over ontwikkelingssamenwerking in Nederland.’

Drie kwart van de journalisten die over ontwikkelingslanden schrijven, weet dat de armoede daalt

Want het gaat vooruit in een land als Malawi: de armoede vermindert dankzij lokale initiatieven, de kindersterfte neemt af en steeds minder mensen overlijden aan aids. En hetzelfde geldt voor veel meer ontwikkelingslanden. Dat weten de meeste journalisten: drie kwart van de journalisten die over ontwikkelingslanden schrijven, weet dat de armoede daalt, blijkt uit haar onderzoek – en dat weten ook de organisaties voor ontwikkelingswerk. Alleen: ze communiceren het nauwelijks naar de buitenwereld.

Lokaal initiatief

Vossen analyseerde nieuwsartikelen in kranten over ontwikkelingslanden, naast advertenties en campagnes van ontwikkelingsorganisaties. Niet alleen in Nederland, maar ook in Vlaanderen en Engeland. Daarnaast enquêteerde ze 54 journalisten.

De media in zowel Nederland, Vlaanderen als Engeland overspoelen hun publiek weliswaar niet met tranentrekkende beelden van kinderen met hongeroedeembuikjes. Maar er is óók opvallend weinig aandacht voor het lokale initiatief in ontwikkelingslanden. Vooral de ontwikkelingsorganisaties verspreiden het beeld van mensen ter plekke als slachtoffers, afhankelijk van hulp van buitenaf. Op eigen kracht kunnen ze niet vooruitkomen, alleen het Westen kan een oplossing bieden, is de verborgen boodschap.

‘Ik zie weinig verhalen over hoe landen zelf werken aan oplossingen om de corruptie in eigen land terug te dringen’

Vossen vergeleek binnen Nederland verschillende kranten met elkaar. Het maakt uit welke krant je leest, blijkt uit haar analyse. Lezers van De Telegraaf krijgen veel vaker het beeld voorgeschoteld van mensen in ontwikkelingslanden als slachtoffers dan lezers van pakweg de Volkskrant. NRC-abonnees lezen weer veel vaker over corrupte leiders in ontwikkelingslanden. ‘Ook een clichébeeld’, zegt Vossen. ‘Ik zie weinig verhalen over hoe landen zelf werken aan oplossingen om de corruptie in eigen land terug te dringen.’ Wat het effect daarvan is op de lezer, heeft Vossen niet onderzocht. ‘Maar ik kan me voorstellen dat mensen met die eenzijdige aandacht voor corruptie minder genegen zijn om geld te geven, want “dan zal mijn geld ook wel niet goed terechtkomen”.

Slecht nieuws

Blijft de vraag waaróm journalisten een eenzijdig beeld over ontwikkelingslanden verspreiden, terwijl ze dus best weten dat dat beeld eigenlijk niet klopt. Zelf geven de geïnterviewde journalisten aan dat ze zich laten leiden door nieuwscriteria. Iets is nieuws als het plotseling gebeurt en impact heeft, zoals een conflict. Positieve zaken zijn doorgaans geen nieuws, omdat het langzame ontwikkelingen zijn.

Vossen stelt voor om de nieuwscriteria dan maar aan te passen. ‘Nieuwswaarden zijn niet in steen gebeiteld, het zijn karakteristieken die door mensen aan gebeurtenissen worden toegekend. Zolang nieuwswaarden als drama, conflict en slecht nieuws de journalistieke agenda bepalen, zullen de media een beperkt beeld van ontwikkelingslanden blijven verspreiden.’

Zelf probeert Vossen het goede voorbeeld te geven met haar werk voor World’s Best News, een beweging die aandacht vraagt voor vooruitgang in ontwikkelingslanden.

Mirjam Vossen promoveert vandaag om 10.30 uur in de Aula