Het NOS Journaal en Nieuwsuur brachten vorige week prominent de doorbraak in beeld van Leidse en Nijmeegse onderzoekers met een malariavaccin. Malariaonderzoeker Teun Bousema, niet bij het onderzoek betrokken, vindt dat veel media de wetenschappelijke stap voorwaarts te groots uitmeten.

“Nederlands vaccin ontwikkeld tegen malaria”, kopte het consumentenprogramma Radar eind vorige week. De NOS meldt: “Nederlandse vaccin tegen malaria lijkt in aantocht.”
Malariaonderzoeker Teun Bousema, niet betrokken bij het genoemde onderzoek, zet vraagtekens bij de manier waarop de verschillende media dit nieuws brengen: ‘Er is prachtig onderzoek gedaan, dat zeker, maar zoals vaker wordt de focus gelegd op het resultaat, terwijl juist het bijzondere proces in dit onderzoek de aandacht verdient.’

Het nieuws behelst negentien proefpersonen die zijn geïnjecteerd met een genetisch gemodificeerd vaccin, zonder bijwerkingen. Bousema noemt dit weliswaar ‘een belangrijke eerste stap wat betreft veiligheid’, maar de diverse media gaan volgens hem onderuit met de suggestie dat nu een volledig effectief vaccin binnen handbereik ligt. Zover is het nog niet: ‘In de nabije toekomst krijgen we inzicht of het vaccin echt werkt, en voorlopig is het duimen draaien voor een goed resultaat.’

Gevaarlijke simplificatie

Ook een bericht op de site van NOS schiet Bousema in het verkeerde keelgat. Die wekt de suggestie dat we nu alle hoop moeten vestigen op een vaccin, omdat andere maatregelen zoals klamboes en malariabehandelingen in Afrika toch weinig effect sorteren. ‘Dat is pertinent onjuist en een gevaarlijke simplificatie van de werkelijkheid.’ Er is niet één oplossing voor malaria, benadrukt hij, en naast de ontwikkeling van vaccins zal een brede aanpak nodig zijn. ‘Die nuance blijft in de media onderbelicht.’

‘Te hoge verwachtingen kunnen schadelijk zijn voor onze geloofwaardigheid als wetenschappers’

Dat media uit de bocht kunnen vliegen weet Bousema ook uit eigen ervaring. De Telegraaf kopte eens dat een van de ontdekkingen uit zijn eigen groep tienduizenden levens zou redden. ‘Het betrof een vroege studie in 120 vrijwilligers’, merkt hij nuchter op. Bij een andere studie vroeg een NOS-verslaggever hem of de Nobelprijs in het verschiet zou liggen bij het welslagen van de studie. ‘Om die onwaarschijnlijke vraag kon ik alleen maar in de lach schieten.’

Geloofwaardigheid van wetenschap

Bousema zou wensen dat de media meer aandacht schenken aan het onderzoeksproces en minder aan het resultaat. Hij wijst op de uiterst elegante methode bij het Leids-Nijmeegs vaccinonderzoek, met een genetisch gemodificeerde parasiet die nu veilig aan mensen kan worden toegediend. ‘Een wetenschappelijk proces dat zo spannend is dat het zich leent voor communicatie richting het algemeen publiek. Maar in hun communicatie moeten media en wetenschappers dan wel voorzichtig te werk gaan. Te hoge verwachtingen kunnen schadelijk zijn voor onze geloofwaardigheid als wetenschappers.’

Gelukkig ziet Bousema ook media die wel voorzichtig en waarheidsgetrouw rapporteren, zoals het ‘prachtige item’ van Nieuwsuur. Daarnaast wijst hij op de kop boven het artikel vorige week in Trouw: “Nederlanders zetten eerste stap naar malariavaccin.” ‘Daar voel ik me als wetenschapper veel prettiger bij.’