Tijdens de verkiezingscampagne raakte het thema zorg behoorlijk ondergesneeuwd. Hoe kijkt Patrick Jeurissen, hoogleraar Betaalbaarheid van zorg (Radboudumc), naar de omgang van de politiek met de zorg? En waar moet een nieuwe coalitie mee aan de slag?

Een opmerkelijke verkiezingsuitslag, vindt ook Patrick Jeurissen, maar kijkend naar de campagne en het thema zorg ziet hij weinig verschil met eerdere verkiezingen. ‘Kiezers vinden zorg een van de belangrijkste onderwerpen, dat is onveranderd.’ Dit is ook terug te zien in de programma’s, waarin veel partijen eerder meer dan minder uit willen geven aan de zorg.

Jeurissen zet daar vraagtekens bij en beschouwt dat vooral als politieke profilering. ‘Wat me het meest opviel, is de grote weerstand tegen de marktwerking in de zorg en dat men tegelijkertijd geen alternatief heeft voor dit systeem. Alleen de SP kwam met het idee van een Nationaal Zorgfonds, maar dat lijkt niet heel realistisch.’

Hoe kan het dat zorg weinig aan bod kwam in de campagne?

‘Als je goed naar de programma’s kijkt, kun je je afvragen hoe je op dit thema campagne kunt voeren. Iedereen wil minder marktwerking, maar hoe, dat is de vraag. Voor de langdurige zorg moeten keuzes worden gemaakt, want dat wordt steeds duurder. Dan gaat het om meer betalen en minder rechten. Daar kun je politiek zwaar op aangevallen worden. Dat is vuurwerk.’

Is het zorgstelsel financieel nog wel houdbaar?

‘Er is een groot verschil tussen curatieve en langdurige zorg. Bij zorg gericht op het genezen van ziekten en kwalen zijn weinig problemen. Het is een goed functionerend systeem. De overheid heeft zelfs een budget beschikbaar dat niet volledig wordt uitgegeven.

‘Het draait in de eerste plaats om de intrinsieke motivatie van zorgverleners’

‘Wel zijn er uitwassen, zoals de grote winsten bij sommige instanties, de hoge administratieve belasting en de moeilijke samenwerking. Maar betaalbaarheid is niet het probleem. Sterker nog: het is misschien wel iets té betaalbaar. Je ziet dan ook in de politiek dat er geen duidelijke, overkoepelende kritiek is.’

Bij langdurige zorg ligt dat anders?

‘Absoluut. Daar moet iets gebeuren en dan gaat het vooral om de ouderenzorg. In vergelijking met andere landen, zoals Duitsland en Zweden is er in Nederland relatief weinig vergrijzing. Toch hebben we de duurste ouderenzorg van de wereld. En dan willen we nog meer. Met een plan als het terugbrengen van bejaardenhuizen, waar onder andere BBB en PVV voor pleiten, zullen de kosten, die tot 2040 toch al bijna verdubbelen, verder oplopen.’

Wat moet er dan gebeuren?

‘Het gaat om keuzes maken, niet om een systeemverandering. Feitelijk gaat het dan om meer zelf betalen en minder krijgen, want meer betalen betekent tegelijkertijd minder krijgen, en omgekeerd. Afhankelijk van de politieke wind kan de rekening ook anders worden verdeeld. Dan hebben we het er vooral over dat hoge inkomens een stuk meer zullen moeten betalen. Een poging daartoe is indertijd in het begin van Rutte II overigens door de eigen VVD-achterban tegengehouden.’

Kan er binnen de bestaande zorg nergens meer op bezuinigd worden?

‘Er zijn een aantal zaken die mogelijk nog verbeterd kunnen worden. Zo is er de zorg die niet werkt, dat is zo’n 25 procent. Als we daaraan iets doen, zo wordt door sommigen gedacht, hoeven we het zorgstelsel niet aan te passen. Klinkt mooi, maar je zegt het altijd met de kennis achteraf. Het is onmogelijk om 100 procent effectief te zijn. Het idee dat we naar nul kunnen, is irreëel. Verder heb je een kleine groep patiënten die heel veel zorg vraagt. Deze mensen zijn echt ziek en hebben veelal meerdere ziektes onder de leden. Toch kan de aanpak beter. In de structuur kunnen we iets aanpassen en de zorg beter op elkaar afstemmen.’

Hoe zit het met de administratieve rompslomp in de zorg?

‘Daar kan ook zeker wat aan gebeuren. De indirecte kosten voor bijvoorbeeld overhead en kwaliteitsregie betreffen tientallen miljarden. In partijprogramma’s wordt gezegd dat daarop moet worden gekort, maar hoe doe je dat? Het is makkelijker regels te creëren, dan los te laten. Binnen het systeem moet beter op elkaar worden ingespeeld, met meer standaardisatie en samenwerking.

‘Maar de kern zit misschien nog wel ergens anders. Het draait in de eerste plaats om de intrinsieke motivatie van zorgverleners. Als de werkomstandigheden niet op orde zijn, heb je een groot probleem. Een jonge huisarts met een 65-urige werkweek kan als waarnemer bijna evenveel verdienen, voor minder uren. De motivatie is het allerbelangrijkst, dat geldt ook voor de mantelzorg en andere zorg. Als je dat regelt, zit je goed.’

Kijkend naar de programma’s van de winnende partijen lijken de echte harde keuzes voorlopig uit te blijven. Is dat verontrustend?

‘Ik verwacht dat er wel iets gaat gebeuren. Er wordt gezegd dat als we zo doorgaan met de zorg we in 2040 een gigantisch betaalbaarheidsprobleem hebben. Maar het is een illusie dat er de komende jaren niets zal gebeuren. Betaalbaarheid is een probleem in abstracte zin. Als er iets moet gebeuren, gebeurt het uiteindelijk ook. Dat zie je ook als je terugkijkt. Sinds 2012 is het aandeel zorgkosten in het bruto nationaal product al iets verlaagd.’

Waar zou een kabinet als eerste mee aan de slag moeten?

“Binnen de curatieve zorg gaat het goed, maar we moeten kijken of het efficiënter kan en ons meer richten op het doel van de zorg. Ook moeten we meer onderzoek doen naar een alternatief. Dit systeem bestaat nu twintig jaar en zal nog wel tien jaar bestaan, maar zoals bij elk systeem wegen de voordelen uiteindelijk steeds minder op tegen de toenemende nadelen. Bij de langdurige zorg moeten moeilijke keuzes gemaakt worden. Mensen moeten meer gaan betalen en krijgen minder zorg, daar komt het gewoon op neer. Ook passend en kleinschalig wonen zal belangrijk worden, daar is veel behoefte aan.’

En het verplicht eigen risico, waar in de campagne over gedebatteerd werd?

‘Ik ben voorstander van het eigen risico. Het mooie is dat vaststaande bedrag van 385 euro. Voor chronisch zieken is dat een zegen, anders kom je al snel veel duurder uit. Het is duidelijk, simpel en transparant, ook voor laaggeletterden, en het biedt goede bescherming tegen te hoge kosten.’