De verkiezingen in de Verenigde Staten voor onder meer het Huis van Afgevaardigden en – een deel van – de Senaat, zijn veel meer dan zomaar een stembusgang. Politicoloog en Amerikakenner Chris Nijhuis volgt de midterms met bijzondere aandacht. ‘Er is reden tot zorg.’ Morgen geeft hij een Actualiteitencollege bij Radboud Reflects.

Bent u verbaasd over de enorme media-aandacht, ook in ons land, voor deze verkiezingen?

‘Het heeft twee kanten. De aandacht is logisch omdat de VS het meest machtige democratische land ter wereld is, met grote culturele invloed op Nederland, en omdat het functioneren van de democratie daar onder een vergrootglas ligt. Anderzijds zijn verkiezingen dichter bij huis, zoals in Duitsland, Frankrijk en Italië op veel vlakken invloedrijker op het dagelijks leven in Nederland, dus in die zin is de aandacht voor de VS disproportioneel.’

Volgens alle media staat hier meer op het spel dan een verkiezingsuitslag. Wat staat volgens u vooral op het spel?

‘Naast een aantal inhoudelijke thema’s vooral de beschermlaag van de democratie. In onze samenleving zijn de instituties een soort buffer die de burgers behoeden tegen autoritaire leiders, om de machthebbers in bedwang te houden. Denk aan de organen die de verkiezingen in goede banen moeten leiden, maar ook aan de rechtsstaat en de vrije media. In Amerika staan deze instituties zowel op nationaal als statelijk niveau al jaren onder toenemende druk, en deze midterms zijn mogelijk een volgende stap. Dit zijn immers ook de verkiezingen voor de mensen die de presidentsverkiezingen in 2024 moeten organiseren en certificeren.’

Hoe belangrijk zijn de mensen op deze posities?

‘Dat werd duidelijk bij de verkiezingsuitslag in 2020, die tot de dag van vandaag door de verliezende kandidaat Trump als frauduleus is bestempeld. Eén van de mensen die in 2020 door Trump onder druk werd gezet was Brad Raffensperger, secretary of state in Georgia, een hardcore Republikein. Hij bleef echter pal staan voor de overwinning van Biden.’

‘Sleutelfiguren als Lake en Mastriano kunnen in 2024 het verschil gaan maken voor Trump’

‘Nu steunt Trump de nominaties van Republikeinen die de overwinning van Biden ontkennen, zoals Kari Lake, kandidaat voor het gouverneurschap in Arizona. En van Doug Mastriano, in de race als gouverneur van Pennsylvania, nota bene aanwezig bij de bestorming van het Capitool. Sleutelfiguren als Lake en Mastriano kunnen in 2024 het verschil gaan maken ten faveure van Trump. Vanuit de Republikeinse partij zijn deze midterms liefst driehonderd kandidaten in de race die de overwinning van Biden ontkennen, een meerderheid van de kandidaten. Let wel: het gaat hier allemaal om invloedrijke posities: leden van de Senaat en het Huis, gouverneurs, hoofdaanklagers in het openbaar ministerie of de leidinggevenden bij de verkiezingen.’

En daarmee maakt de democratie een glijvlucht naar beneden?

‘Er is een gerede kans dat de democratie dan een ander karakter krijgt, met meer gecentraliseerde macht door één partij, met een verzwakking van instituties en daarmee meer kans dat autoritaire leiders het voor het zeggen krijgen. Dit proces van democratic backsliding zie je ook in Hongarije of Polen. Er is wel reden tot zorg. Vanuit electoraal opportunisme hebben de Republikeinen nagelaten tegengas te geven aan de antidemocratische tactieken en sentimenten in de partij, die almaar invloedrijker werden en inmiddels de mainstream zijn in de partij. De geest is uit de fles.’

U houdt uw hart vast bij de uitslag?

‘Ja. Zeker als zowel het Huis als de Senaat geleid gaan worden door Republikeinen. Voor het Huis is dit zeer waarschijnlijk, voor de Senaat fifty-fifty. Juist door de opmars van erg radicale figuren in het Huis zijn de gevolgen aanzienlijk. Denk aan de positie van minderheden, de slagkracht van Biden en een blokkade op benoemingen van rechters en kabinetsleden. Op statelijk niveau moet je dan denken aan het verder bemoeilijken van stemmen of de doorvoering van abortusverboden. Ook tal van sleutelposities voor het runnen van de verkiezingen kunnen in handen komen van mensen die het partijbelang hoger lijken te achten dan het recht op vrije en eerlijke verkiezingen. Ja, met deze midterms zijn ook de verkiezingen van 2024 begonnen.’

Het Actualiteitencollege met Chris Nijhuis over de midterms is woensdag 9 november, 12.30 uur, in de hal van het Erasmusgebouw (voertaal Engels). Dit artikel verscheen eerder op Radboud Recharge.