Op vier plekken in Nijmegen hing milieukundige Caterina Zillien vorige week speciale sponsjes in het riool. Ze meten hoeveel milieuonvriendelijke stoffen zoals medicijnresten er in ons afvalwater zitten. High-tech onderzoek dat in het veld soms om houtje-touwtje-oplossingen vraagt.

Tijdens veldwerk loop je altijd tegen onverwachte problemen aan. Dat ervaart ook milieukundige Caterina Zillien als ze voorovergebogen boven een putdeksel staat, midden op straat in de wijk Zwanenveld. Hoe krijg je hem open? Op de onderzoekslocatie in Hatert, waar we net vandaan komen, openden medewerkers van onderhoudsbedrijf Modderkolk de put met een speciale haak. Maar zij zijn inmiddels vertrokken.

Zillien moet de put in voor haar onderzoeksproject dat deze maand van start gaat. Op vier plekken in Nijmegen hangt ze meetapparatuur in rioolbuizen, om te onderzoeken welke stoffen er in het afvalwater zitten. Maar liefst 350 moleculen in totaal – van drugs tot resten van autobanden dat in regenwaterputten stroomt.

Paracetamol

Niet al deze stoffen worden momenteel even goed uit ons afvalwater gehaald door waterzuiveringsinstallaties zoals de RWZI in Weurt, legt Zillien uit. Medicijnresten bijvoorbeeld, zoals paracetamol of de pil. Een deel daarvan komt in je urine terecht, en vervolgens in het milieu. En dat levert milieuproblemen op. ‘Zo weten we dat sommige vissen van geslacht kunnen veranderen onder invloed van hormonen in het water.’

Die stoffen kun je wel uit het water halen, vervolgt ze, maar de vraag is waar je de filters die je daarvoor nodig hebt het beste kunt plaatsen in het rioolsysteem. Helemaal aan het eind, bij de zuiveringsinstallatie, of bijvoorbeeld verspreid over wijken? ‘Ziekenhuizen hebben relatief veel medicijnresten in hun afvalwater, woonwijken weer andere chemische stoffen zoals wasmiddel. Als je per plek een apart filter installeert is dat misschien wel goedkoper?’ Zillien hoopt met haar rioolmetingen antwoorden te kunnen geven op dit soort vragen.

Niet alleen de milieukundigen zelf, ook gemeente, ziekenhuizen en industrie willen graag weten wat de beste oplossing is. Iemand zal immers straks het prijskaartje moeten betalen. Al deze partijen zitten nu samen in het project van Zillien, dat onder leiding staat van universitair hoofddocent Ad Ragas van de afdeling Milieukunde op de bètafaculteit.

Trapeze

Vandaag hangt de Duitse Zillien meetmonstertjes in het riool. Veldmedewerker André Cinjee van onderzoeksbureau Deltares toont twee doorzichtige ronde schijven van een centimeter of vijf in doorsnee in zijn linkerhand. Er zitten een soort high-tech wattenschijfjes in die uit een paar lagen bestaan en stoffen opvangen uit het water.

Cinjee laat Zillien zien hoe je ze in de praktijk gebruikt. Met twee tie-wraps maakt hij ze vast aan een liniaalvormig plankje van roestvrij staal – ‘anders worden ze weggevreten door het rioolwater’ – met aan weerszijden twee touwen. Het doet denken aan een trapeze uit het circus. Die zakt in het riool, legt Cinjee uit. De touwen worden net onder het putdeksel vastgezet.

Die operatie voeren Cinjee en Zillien vandaag uit op vier plekken in en rond Nijmegen. In woonwijk Hatert, op het industriegebied in West, bij afvalwaterzuiveringsinstallatie RWZI – en in de regenwaterput in Zwanenveld. Gedurende maximaal zes weken vangen ze stoffen opvangen uit het langsstromende water, waarna TNO hun concentraties bepaalt. Zillien: ‘Zo krijgen we een eerste beeld van de verschillende afvalwaterstromen.’ In november moeten de eerste resultaten duidelijk worden. Waar stroomt wat? Welke stoffen verwijdert zuiveringsinstallatie RWZI goed, en welke slecht?

Cruciaal is natuurlijk wel dát er gemeten wordt: dat deksel moet van de put! Gelukkig ligt Cinjee’s busje vol gereedschap. Met hamer en gelegenheidsbeitel (een schroevendraaier) bikt hij langzaam eerst al het vastzittende zand uit de uitsparingen in het deksel. Vervolgens blijkt een waterpomptang prima dienst te doen als haak. Een beetje houtje-touwtje, maar het werkt: ‘Ja!’, roept Zillien opgelucht als de put open gaat.