Op de operatietafel van militair en chirurg Vincent Stirler in het Radboudumc belandden de afgelopen jaren zo’n 25 oorlogsgewonden uit Oekraïne. ‘Wat burgers zich vaak niet realiseren, is dat militairen worden behandeld met als doel zo snel mogelijk weer aan de oorlog te kunnen deelnemen.’

Tussen de 30.000 en 50.000 Oekraïners gaan sinds de Russische inval in 2022 door het leven met een amputatie. Dat aantal is schrikbarend hoog, vindt Vincent Stirler. Maar oorlog is nu eenmaal funest voor armen en benen.

‘Ontploffingen zijn bijna altijd de oorzaak van het verlies van ledematen’, vertelt de traumachirurg. ‘Denk aan mijnen, granaten en raketten. Het zijn zelden kogels die een amputatie tot gevolg hebben.’

Stirler opereerde de afgelopen jaren zo’n 25 Oekraïense soldaten die aan het front gewond raakten. In het Radboudumc zette hij armen en benen af, maar vaker probeerde hij ledematen te redden. ‘Amputeren doen we met weloverwogen redenen, maar in principe kan iedereen dat, als je de stappen kent die je moet doorlopen. Het is veel moeilijker een arm of been te behouden als het ernstig beschadigd is.’

Stirler is gespecialiseerd in deze complexe gevallen. Hij heeft ervaring in het reconstrueren van ledematen waar hele stukken bot missen, waar zenuwen en bloedbanen stuk zijn.

Keten van hulp

De Oekraïense oorlogsgewonden komen naar Nijmegen via verschillende routes. Een daarvan is via de Netherlands for Ukraine Foundation die ook vluchtelingen opvangt en gewonden helpt. Krijgt die stichting een patiënt aangeboden, dan wordt gebeld met Stirler of collega’s elders in Nederland om te vragen wie kan opereren. ‘De stichting regelt het transport en de opvang hier. Ik zeg wanneer ik tijd heb, en op die datum verschijnt de patiënt op mijn poli.’

Een tweede route loopt via de Europese Unie. Verschillende landen vormen een keten van hulp. In een medische hub in buurland Polen wordt wekelijks een lijst opgesteld van gewonden en hun diagnoses. Daar kunnen lidstaten op intekenen. Vervolgens worden de patiënten verdeeld over landen en ziekenhuizen.

‘Elke woensdag vertrekt er een vliegtuig dat gewonden in verschillende landen dropt. Op Schiphol staan ambulances klaar die de mannen naar de betreffende traumacentra brengen.’

Oorlogsletsel

Nijmegen heeft het grootste traumacentrum van Nederland. Chirurg Stirler heeft veel expertise als het gaat om complexe trauma’s, maar is ook gedreven om soldaten te helpen. Zelf is hij kolonel-arts, wat betekent dat hij werkt voor Defensie en bij conflicten kan worden uitgezonden. Door de Oekraïners in het Radboudumc te opereren, bouwt het medische team daar steeds meer kennis op over oorlogsletsel.

‘Oorlogsgeneeskunde is niet hetzelfde als civiele geneeskunde. Wat burgers zich vaak niet realiseren, is dat militairen worden behandeld met als doel zo snel mogelijk weer aan de oorlog te kunnen deelnemen. Ze moeten terug naar het front, want het gevecht moet in stand gehouden worden. Anders kunnen ze de strijd niet winnen. Dat is een andere manier van denken.’

Natuurlijk zijn er soldaten die worden afgekeurd vanwege (ernstig) functieverlies, maar anderen moeten binnen afzienbare tijd de wapens weer oppakken. Iemand met een beenprothese kan misschien niet meer rennen, maar nog wel een drone bedienen.

‘Er gaat een verhaal rond van een Oekraïense soldaat – ik ken hem niet zelf – die bij een ontploffing niet zijn been verloor, want dat had ’ie al niet meer. Hij raakte zijn prothese kwijt.’

3D-printer

In een militair hospitaal moeten artsen vaak improviseren, zich redden met de beperkte capaciteit en beschikbare middelen. Dat spreekt Stirler aan. Hij heeft zelf recent de onderzoeksgroep MANIAC (Military AI and Innovations in Acute Care) opgezet die AI, VR en andere slimme apparatuur toepast om op een innovatieve manier acute zorg te kunnen leveren. Zo is er in het 3D Lab Radboudumc een systeem bedacht waarmee je op heel eenvoudig kokers voor beenprotheses kunt maken: met een laptop en een 3D-printer.

‘Zo’n koker schuif je om een stomp, daar komt de beenprothese aan vast te zitten. De koker moet op maat gemaakt worden, vroeger deden we dan met gipsen afgietsels. Nu scannen we de vorm en zetten we hem direct in de computer. De printer draait de koker uit. We hebben een project in Sierra Leone, daar kunnen ze bij wijze van spreken onder een boom zo’n koker uitdraaien.’

Luchtalarm

Het team van Stirler werkt ook samen met een nieuw revalidatiecentrum in Lviv, Oekraïne. Omdat daar eveneens een 3D-lab is opgericht, kwamen technisch specialisten in november voor een training naar het Radboudumc.

Een deel van de oorlogsgewonden die de arts heeft behandeld, revalideert in Nederland, een ander deel in Oekraïne. Altijd vraagt hij zijn patiënten nog eens foto’s of video’s op te sturen van hoe het met hen gaat. En soms drinkt hij een biertje met Oekraïners die hier in de opvang verblijven. Voor hem is de oorlog niet ver weg.

Nederlanders zouden zich veel beter moeten voorbereiden op een mogelijk conflict, vindt hij. ‘Ik vraag mensen altijd: als het luchtalarm nu af zou gaan, weet jij dan waar je moet schuilen?’