Een nephuid die als twee druppels water lijkt op een echt stukje huid. Huidarts Ellen van den Bogaard gebruikt het weefsel in haar onderzoek naar de invloed van bacteriën op huidziekten. Want wat was er nu eigenlijk eerst? De ziekte of de bacterie?

Het is het resultaat van vijftien jaar perfectioneren: een kunsthuid. En hij lijkt precies op een echte. De kunsthuid is dan ook gemaakt van echte huidcellen. Onderzoekers gebruiken hiervoor cellen die overblijven na een buikwandcorrectie. Op een klein membraan ter grootte van een pinknagel kweken ze de cellen op totdat ze een opperhuid, de bovenste huidlaag, vormen. Voilà: de nephuid is een feit. De kunsthuid staat net als in het echt aan de bovenkant in contact met de buitenlucht. De onderkant hangt in een vloeistof met voedingsstoffen, die de cellen gebruiken om te groeien. Aan die vloeistof kunnen onderzoekers ook andere stofjes toevoegen, bijvoorbeeld om ziektes na te bootsen.

Kip of ei

Dermatologe Ellen van den Bogaard van het Radboudumc gebruikt de kunsthuid om huidziekten te onderzoeken, zoals psoriasis en eczeem. Specifieke bacteriën spelen bij die ziektes mogelijk een grote rol. Alleen is nog niet duidelijk hoe. Van den Bogaard heeft van wetenschapsorganisatie NWO (de medische tak heet ZonMw) een subsidie gekregen om bacteriën in de kunsthuid te gaan kweken. Een kunsthuid met bacteriën – in jargon: een model van een huidmicrobioom – lijkt nog meer op de menselijke huid, die tenslotte ook veel goede en slechte bacteriën bevat. Als de huid ziek is, zoals bij psoriasis en eczeem, zijn sommige bacteriën meer of minder aanwezig dan in een gezonde huid. De kunsthuid die Van den Bogaard gaat ontwikkelen, helpt om te kijken of de aanwezigheid van die bacteriën de oorzaak of juist het gevolg is van de ziekte. Van den Bogaard: ‘Het is het kip-eiverhaal dat we willen uitzoeken. Wat was er eerst? De ziekte of de bacterie?’

‘Vanuit de samenleving is er een grote druk om een alternatief voor dierproeven te zoeken.’

Met de kunsthuid gaat Van den Bogaard kijken hoe bacteriën en huidcellen elkaar beïnvloeden. Ze hoopt uiteindelijk antibiotica te vinden die ziekmakende bacteriën gericht aanvallen, die dus niet álles doden wat ze onderweg tegenkomen. De vraag is of bepaalde voedingsstoffen ook kunnen helpen bij de genezing. Van den Boogaard: ‘Denk bijvoorbeeld aan de flesjes Yakult die vol zitten met probiotica – de goede bacteriën.’ Ze hoopt te achterhalen of de huid opknapt van bijvoorbeeld een zalf met daarin probiotica.

Dierproeven

In Nederland voeren onderzoekers jaarlijks meer dan 600.000 experimenten met proefdieren uit. Van den Bogaard: ‘Vanuit de samenleving is er een grote druk om een alternatief voor dierproeven te zoeken.’ Met de kunsthuid hoopt ze het aantal dierproeven drastisch omlaag te brengen. Waar onderzoekers een nieuw medicijn voor bepaalde huidziekten vaak eerst testen op een proefdier, kan straks de kunsthuid gebruikt worden. Toch zijn niet álle proefdieren te vervangen. Van den Bogaard: ‘Zeker in latere stadia van de ontwikkeling van medicijnen, kunnen we doorgaans nog niet zonder proefdieren. Ik zou zelf ook geen medicijn willen hebben dat alleen is getest in een kweekschaaltje. Om te weten of een medicijn écht veilig is, zal je het ooit móéten testen op een dier.’

Brandwonden

In de toekomst hopen artsen de kunsthuid ook te kunnen gebruiken om brandwonden te behandelen. ‘De wetenschap is al ruim dertig jaar bezig om huid te kweken voor patiënten met brandwonden’, zegt Van den Bogaard. Dit blijkt echter heel lastig te zijn. De huid hecht vaak niet goed en het lichaam stoot de gekweekte huid af. Artsen behandelen patiënten met brandwonden daarom vooralsnog met een stukje huid van het eigen lichaam. Dan is de kans kleiner dat de huid wordt afgestoten. Van den Bogaard hoopt dat artsen brandwonden in de toekomst wel kunnen behandelen met kunsthuid. ‘De medische techniek ontwikkelt zich zo snel, dat ik verwacht dat dit binnen tien jaar wel mogelijk is’, aldus de arts-onderzoeker.

De Brandwondenstichting is betrokken bij haar onderzoek. De stichting hoopt met de kunsthuid op kortere termijn nieuwe antibiotica te vinden die bacteriën in brandwonden tegengaan. Van den Bogaard: ‘Onze kunsthuid kan hier een grote rol in spelen, omdat infecties bij patiënten met brandwonden vaak een groot probleem zijn.’

Sommige onderzoekers experimenteren op dit moment met een nephuid op een chip. Als je daar levercellen en niercellen aan toevoegt, kan je het effect van een medicijn op meerdere organen onderzoeken. Je bootst dan de mens in feite na op een chip. Bijna een heel organisme op een glaasje dus. Zover is het alleen nog lang niet, zegt Van den Bogaard. Ze gaat ervan uit dat haar experimenten met toegevoegde bacteriën op de kunsthuid ook interesse zullen wekken bij collega-dermatologen. ‘Het zou natuurlijk mooi zijn als labs over de hele wereld ons model van de huid gaan gebruiken. Het maakt naar mijn idee echt betere wetenschap mogelijk, met veel minder proefdieren.’

Dit bericht verscheen eerder in  Vox #9, dat je hier online kunt lezen.