Hoogleraar Heino Falcke, aanvoerder van het internationale samenwerkingsverband dat de eerste foto van het zwarte gat presenteerde, ontvangt rechtstreeks van de minister 200.000 euro. Andere wetenschappers reageren verbijsterd: 'Ondermijning van de legitimiteit van ons financieringssysteem uit onverwachte hoek', schrijft De Jonge Akademie-voorzitter Belle Derks.

De eerste foto van een zwarte gat die het samenwerkingsverband Event Horizon Telescope (EHT) dit jaar presenteerde ging de wereld over. De schijnwerpers stonden grotendeels gericht op Heino Falcke, aanvoerder van het gezelschap, en hoogleraar astronomie aan de Radboud Universiteit.

En toen was daar in september opeens het nieuws dat de Nederlandse inbreng in EHT op losse schroeven stond. De aanvragen die Falcke had ingediend bij wetenschapsfinancier NWO werden telkens afgewezen. In de Volkskrant sprak de astronoom de vrees uit dat ‘we’ (lees: Nederland) straks niet meer kunnen meedraaien in de internationale top.

200.000 euro

Het leidde tot Kamervragen. Namens D66 wilde Jan Paternotte van Onderwijsminister Ingrid van Engelshoven weten of zij het wenselijk vond dat alom erkend onderzoek van wereldtopniveau, zoals dat van Falcke, het zonder structurele financieringsstroom moet stellen.

Gisteren kwam Van Engelshoven met een reactie – en ze laat Heino Falcke niet met lege handen staan. De hoogleraar kan een eenmalige toekenning van 200.000 euro tegemoet zien. Van Engelshoven: “Ik heb groot respect voor de Nederlandse wetenschappers die hieraan een belangrijke bijdrage hebben geleverd en daarmee de Nederlandse wetenschap op de kaart hebben gezet.”

De reden die de minister geeft om Falcke een bedrag toe te kennen is dat de presentatie van de foto van het zwarte gat veel positieve aandacht heeft gebracht voor de (fundamentele) wetenschap. De minister wijst op het grote belang van wetenschapscommunicatie van dit project. Het geld dat ze overmaakt naar de astronoom is dan ook bedoeld om Falcke te ondersteunen bij het geven van lezingen, de media te woord te staan en andere manieren om te werken aan de outreach van het onderzoek.

Verbijstering

Het is bijzonder dat de minister rechtstreeks geld toekent aan een onderzoeker. Normaliter is wetenschapsfinancier NWO met deze taak belast en moeten beurzen via competitie worden bevochten. Van Engelshoven benadrukt dat zij niet intervenieert in de besluitvorming van NWO, dat meerdere aanvragen van Falcke heeft afgewezen. Haar oordeel over het belang van Falcke’s onderzoek, doet bij een onafhankelijk oordeel van NWO dan ook “niet ter zake”, schrijft de bewindsvrouw.

‘Dit is schandalig”, reageert hoogleraar Nederlands en Academische Communicatie Marc van Oostendorp op Twitter. “De minister gaat nu zelf bepalen welk onderzoek geld verdient als NWO het afkeurt.” Ook Belle Derks, voorzitter van De Jonge Akademie, staat te kijken van het nieuws. “De minister van OCW die @NWONieuws omzeilt en toch geld toekent aan wetenschapper nadat kamervragen gesteld zijn over afwijzing van NWO subsidie-aanvraag (sic.)”, schrijft de hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. “Ondermijning van de legitimiteit van ons financieringssysteem uit onverwachte hoek…” Actiegroep WOinActie houdt het bij een korte reactie: “Dit is en blijft de minister van “quick and dirty”!”

Overigens zei Falcke vorige maand zelf dat hij structureel een miljoen euro per jaar nodig zal hebben om binnen het internationale consortium een rol van betekenis te blijven spelen. Zijn zoektocht naar financiering zal met de gift vanuit Den Haag dus niet ten einde zijn. De kans bestaat dat de Radboud Universiteit ook nog met geld over de brug komt. ‘Niemand wil dat Nederland straks de boot mist’, zei een woordvoerder daarover in september. De universiteit kondigde aan met Falcke in gesprek te gaan om voor de ‘benodigde continuïteit’ te zorgen.

Scroll naar beneden voor een reactie van Heino Falcke.

Update 19.00 uur: Heino Falcke, die in Madrid op een congres verblijft en vandaag daardoor niet eerder bereikbaar was voor commentaar, reageert per e-mail op het nieuws van de toekenning en de ophef. “Ik begrijp de verontwaardiging enigszins, want vrijwel iedereen in de wetenschappelijke gemeenschap heeft voortdurend te maken met afwijzing van voorstellen. Een groot probleem is dat er gewoon te weinig geld in het wetenschapsstelsel in Nederland zit. Deze toekenning is ook nog geen structurele oplossing voor het probleem dat wij als Nederlandse partner in een grote internationale samenwerking hebben. Uit de brief van de minister begrijp ik ook dat het hier niet over gaat. Wij zijn heel wat aandacht gewend in de sterrenkunde en doen regelmatig en uitgebreid aan wetenschapsvoorlichting. De media-aandacht voor de foto was van een andere orde; groter dan ik ooit heb meegemaakt. Bijna alle PhD-studenten, medewerkers en collega’s in de EHT in Nederland hebben talloze uren besteed om iedereen te woord te staan: interviews, podcasts, colloquia en optredens in grote zalen als Paradiso, maar ook bij kleine sterrenkundeclubs op het platteland. Dat gaat maar door. Wij zien het als onze maatschappelijke verantwoordelijkheid pers en publiek te informeren. Maar deze tijd gaat ten koste van al die andere taken; met name het uitdagende onderwijs en onderzoek van de betrokken wetenschappers. De erkenning en waardering van de minister hiervoor waardeer ik dus en ik zie het als een positief signaal dat hierover nagedacht wordt. Het zou natuurlijk voor iedereen mooi zijn als door deze discussie in de toekomst wetenschapscommunicatie een standaard onderdeel wordt van het takenpakket en de financiering van alle NWO-programma’s.”