Wat als het draagvlak voor duurzaamheid ontbreekt? Mogen politici dan hun wil doordrukken? Of moeten burgers juist meer inspraak krijgen om de klimaatcrisis te bestrijden? Over die vragen organiseren het Radboud DemLab en De Balie donderdag een debat. Vox ging alvast te rade bij een van de sprekers: Marc Davidson, hoogleraar Filosofie van duurzaamheid en milieu aan de Radboud Universiteit.

Al jaren doen regeringen de ene belofte na de andere, maar intussen ligt geen enkel land op koers om de klimaatdoelstellingen van Parijs te halen. Je kunt je afvragen of dat ligt aan onze politieke systemen. De klimaatcrisis vereist langetermijndenken en een mondiale blik, terwijl democratische leiders gebonden zijn aan hun eigen burgers en de volgende verkiezingen. Toch denkt Marc Davidson, hoogleraar Filosofie van duurzaamheid en milieu aan de Radboud Universiteit, dat we de klimaatcrisis in principe binnen het democratisch systeem zouden moeten kunnen oplossen. ‘Maar niet binnen het neoliberale systeem.’

Davidson is een van de sprekers tijdens een debat over democratie en klimaat donderdagavond in LUX, georganiseerd door het democratisch laboratorium DemLab en De Balie. Het neoliberalisme, legt de filosoof uit, is de politieke ideologie die zegt dat competitie het beste ordeningsprincipe is voor de maatschappij en dat de overheid daarom zoveel mogelijk op afstand moet blijven.

‘Als individuen maar met elkaar concurreren en hun eigenbelang najagen, komt het mooiste tot stand – dat is het idee. Maar dat is niet bij alles zo. Sommige problemen moet je collectief oplossen, zoals klimaatverandering, omdat anders iedereen problemen op elkaar afwentelt. Het bestaan van dergelijke collectieve handelingsproblemen is precies waarvoor we overheden hebben uitgevonden.’

Machtsmiddelen

Sommigen gaan nog een stapje verder, als het op overheidsingrijpen aankomt. Zij denken dat de overheid alles op alles moet zetten om de klimaatcrisis te bestrijden, of de burger dat nou wil of niet. Zo zei chemicus en milieubeschermer James Lovelock al in 2010 dat de moderne democratie het grootste obstakel is voor betekenisvolle klimaatactie. Om de opwarming van de aarde tegen te gaan, zegt hij, zouden we de democratie mogelijk even ‘op pauze’ moeten zetten.

Geen goed plan, vindt Marc Davidson. ‘Als je de democratie opzij schuift, zou je zonder draagvlak beleid gaan uitvoeren. En als er geen draagvlak is, wat voor machtsmiddelen moet je dan inzetten om dat beleid toch af te dwingen? Ik denk niet dat die situatie houdbaar is. Je gaat het daarmee niet redden, zelfs al zou je het proberen.’

De aanname dat er geen draagvlak is voor groen beleid, is volgens Davidson bovendien een valse. Het probleem, denkt hij, is dat politici draagvlak vaak willen afleiden uit gedrag.

‘Mensen zijn heel erg bereid om regels te volgen als ze weten dat de regels voor iedereen gelden’

‘Dat is een denkfout. Er zijn bijvoorbeeld maar weinig mensen bereid om vrijwillig duurdere producten te kopen in plaats van de goedkopere, slechtere producten. En dan denken politici: kijk, maar een klein percentage van de mensen koopt die producten. Maar het gros van de mensen is best bereid om kosten te maken, als ze weten dat iedereen dat moet doen. Neem de sociale zekerheid: daar is een groot draagvlak voor, want iedereen betaalt die belastingen. Mensen zijn heel erg bereid om regels te volgen als ze weten dat de regels voor iedereen gelden.’

Burgers aan zet

Als minder democratie geen optie is, moeten we de oplossing dan zoeken in méér democratie? Schrijver en spreker Eva Rovers, die ook te gast is tijdens het debat op donderdag, zou zeggen van wel. In haar boek Nu is het aan ons pleit ze voor de invoering van het burgerberaad, waarin een groep ingelote burgers zich buigt over maatschappelijke problemen zoals de klimaatcrisis. Ze krijgen informatie van experts, gaan met elkaar in gesprek en doen aanbevelingen aan de politiek. ‘Zo kom je tot de beste oplossing’, zegt ze in NRC.

Davidson is niet automatisch overtuigd. ‘Die burgerberaden, daar kun je een paar honderd mensen bij betrekken, maar hoe ga je die inbedden in het democratische systeem? Wie weet worden er prachtige ideeën ontwikkeld, maar wat ga je daar dan mee doen? Uiteindelijk zullen die ideeën toch democratisch moeten worden uitgevoerd, en zijn er zeventien miljoen mensen die géén deel uitmaakten van het burgerberaad. Lijkt me ingewikkeld.’

‘Politici moeten ruggengraat tonen. Ze moeten niet continu achteromkijken naar wat de bevolking wil’

Volgens Davidson zijn burgerberaden een goede aanvulling op het democratisch proces, maar zitten niet alle burgers te wachten op constante inspraak. ‘Voor grote beslissingen in de maatschappij heeft de samenleving ook behoefte aan politici met duidelijke standpunten, zo van: dit is waar ik voor sta, en dit beleid ga ik uitvoeren.’ Als politici continu achteromkijken naar wat de bevolking wil, zien burgers hen al snel als niet-authentiek, denkt Davidson. ‘Politici moeten simpelweg ruggengraat tonen. Ze zijn gekozen op basis van de ideeën die ze hebben, en die moeten ze uitvoeren.’

Toch houdt Davidson een slag om de arm. Voor zover burgerberaden het klimaatbeleid een zetje kunnen geven, heet hij ze van harte welkom. ‘Meer betrokkenheid bij de democratie vergroot je lange-termijnblik, je ruimtelijke blik, je engagement. En dat hebben we zeker nodig. Alles wat ons uit dat neoliberale, individualistische denken haalt, is goed.’ Want dat is waar het probleem volgens Davidson uiteindelijk ligt: niet bij de democratie, maar bij ons individualisme. ‘Het is een bepaalde kortzichtigheid, een bepaalde op-jezelf-gerichtheid. De vraag is: hoe krijg je de neoliberale geest terug in de fles?’

Het debat over democratie en klimaat is donderdag 2 juni om 19.30 uur in LUX. Behalve Marc Davidson komen ook schrijver Eva Rovers, psycholoog Thijs Bouman, politicoloog Marie Theuwis en gedeputeerde voor Gelderland Jan van der Meer aan het woord. Meer informatie vind je hier.