Vanochtend, op de dag na de verkiezingen, organiseerde Radboud Reflects het formatieontbijt. Aan de hand van de (voorlopige) uitslagen keken vier deskundigen vooruit. Wie gaan er naast de VVD in het kabinet zitten? En is dit een nederlaag voor het populisme?

Nijmegen kwam ook gisteren weer naar boven als linkse stad. Weliswaar heeft in de voorlopige uitslag GroenLinks een overwinning geboekt, toch is de stemming de day after de verkiezingen wat bedrukt. Tijdens het traditionele ‘formatieontbijt’ in de Refter werd duidelijk dat GroenLinks nog wat hordes te nemen heeft om mee te doen als regeringspartij.

‘De ChristenUnie heeft minder breekpunten dan GroenLinks’

Sinds de exitpoll gisterenavond is duidelijk dat de VVD ondanks het zetelverlies toch (weer) de winnaar is van de verkiezingen. Parlementair historicus Alexander van Kessel vanochtend: ‘Ik hoorde dat Mark Rutte vandaag om half 9 zoals altijd een les maatschappijleer heeft gegeven. In het fractieoverleg later vanochtend zal hij het voortouw nemen in de formatie.’ Een ‘verkenner’ zal namens de VVD op zoek gaan naar mogelijke coalities. ‘De naam van Annemarie Jorritsma gaat rond, toch aardig dat een vrouw een rol kan gaan spelen’, aldus Van Kessel.

Carla van Baalen, directeur van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis, boog zich tijdens het ontbijt over de formatie. Drie partijen gaat niet lukken, maar vier of vijf wel. Haar eerste les: hoe minder partijen aanschuiven, hoe groter de kans op een akkoord. ‘Er zullen waarschijnlijk vier partijen in het kabinet komen. Dit is niet nieuw, maar nog steeds lastig omdat iedereen zijn standpunt wilt laten horen in de formatie.’

Motorblok nieuw kabinet
Over de basis van het nieuwe kabinet bestond vanochtend weinig twijfel. Van Baalen noemde als ‘motorblok’ drie partijen: VVD, CDA en D66, samen goed voor 71 zetels. Omdat een minderheidskabinet in dit land niet gebruikelijk is, gaat volgens Van Baalen een vierde partij aanschuiven: eerst GroenLinks (als grootste winnaar), daarna de ChristenUnie.

‘Het populisme lijkt steeds normaler te worden’

GroenLinks staat weliswaar klaar om te regeren, maar wacht volgens Van Baalen na een periode in een kabinet een zelfde lot als de PvdA. Bovendien botert het miet zo lekker tussen GroenLinks en de VVD. De CU, die tijdens het slotdebat gisterenavond al hengelde naar meedoen in de coalitie, ligt volgens Van Baalen meer voor de hand. ‘Deze partij heeft minder breekpunten dan GroenLinks.’

Sophie van Bijsterveld, lid van de Eerste Kamer en hoogleraar in Nijmegen, deelde de analyse van Van Baalen. Het voorbije kabinet heeft jarenlang gewerkt met een minderheid in de Eerste Kamer, en wist desondanks belangrijke wetten door de Eerste Kamer te loodsen dankzij de ‘constructieve drie’. En daarin zat niet GroenLinks, wel de CU (samen met D66 en SGP). Van Bijsterveld: ‘Mogelijk dat de CU voor de medewerking zal worden beloond.’

One-man show
In alle voorspellingen komt de PVV,  toch de op een na grootste partij in Nederland, niet voorbij. Is de uitslag te lezen als overwinning op het populisme? Politicoloog Andrej Zaslove: ‘In het buitenland waren veel media door Trump en de Brexit bijna hysterisch geworden over het populisme. Ik moest tegen ze zeggen: “Rustig aan, zo’n vaart loopt het hier niet”. Toch moeten we het populisme volgens hem niet onderschatten. Zaslove: ‘Het heeft z’n invloed gehad op standpunten van andere partijen.’ Ook lijkt het populisme volgens hem ‘steeds normaler’ te worden. ‘Het is echt een onderdeel geworden van ons politiek systeem.’ Wilders moet volgens hem de balans opmaken: aan de kant blijven staan of meedoen met andere partijen. ‘Wilders zal zijn strategie moeten heroverwegen, anders komt er binnenkort misschien een einde aan zijn one-man show.’
Met medewerking van Niels Kramer