Natuur en klimaat profiteren van de coronacrisis
-
Illustratie: Roel Venderbosch
De wereldwijde coronacrisis is uniek in de geschiedenis. En dus interessant voor wetenschappers. Hoe kijken Nijmeegse onderzoekers vanuit hun vakgebied naar de situatie? In deel 3 van deze serie Science & corona vertellen klimaatwetenschapper Heleen de Coninck en bioloog Martijn Dorenbosch over het effect op natuur en klimaat.
In sommige Chinese steden zien mensen voor het eerst in tijden blauwe lucht en in Venetië is het water kraakhelder sinds het verdwijnen van de toeristenbootjes. Welk effect heeft de coronacrisis op natuur en klimaat? En hebben we daar op lange termijn ook iets aan?
‘Dat gaan we terugzien in de CO2-cijfers’, dacht klimaatwetenschapper Heleen de Coninck direct al, toen ze hoorde dat in China verkeer werd platgelegd en fabrieksbedrijvigheid op een lager pitje ging. Afgelopen februari bleek uit satellietbeelden in ieder geval dat de lucht in sommige Chinese regio’s tot 30 procent minder stikstof bevatte ten opzichte van februari vorig jaar. De cijfers voor de CO2-uitstoot zijn nog niet bekend. De Coninck: ‘‘CO2 blijft veel langer in de lucht dan stikstofoxiden, en verspreidt zich wereldwijd – in tegenstelling tot stikstofdioxiden, die vooral op één plek blijven.’ Maar ook daarin verwacht De Coninck een daling.
Sluipmoordenaar
Luchtvervuiling door stikstof en fijnstof veroorzaakt naar schatting 8,8 miljoen doden wereldwijd per jaar, schreven onderzoekers van het Duitse Max Planck instituut voor chemie recent nog. De coronacrisis zou dus gek genoeg ook sterfte kunnen voorkómen. De Coninck: ‘Maar dat is een lastige afweging. Luchtvervuiling is een sluipmoordenaar, de gevolgen van corona zien we direct.’
De Coninck ziet parallellen tussen de aanpak van het virus en de klimaatproblematiek. ‘Voor beide geldt: hoe eerder je maatregelen neemt, hoe sterker uiteindelijk het effect en hoe lager de maatschappelijke kosten. Die maatregelen neem je voor iets wat je op dat moment nog niet merkt. Bij Covid-19 gaat het om weken, bij klimaatverandering om decennia.’ Dat vooruitdenken vinden we lastig. Zoals velen hun schouders ophalen over toekomstige temperatuurstijgingen, gingen mensen afgelopen weekend ondanks alle waarschuwingen massaal samen op pad. ‘Omdat ze het probleem niet voelen of geloven.’
Planten en dieren profiteren
Ook verschillende plantensoorten en insecten in Nederland gaan een betere tijd tegemoet, denkt Martijn Dorenbosch. Dorenbosch is onderzoeker bij RAVON, het kennisinstituut voor reptielen, amfibieën en vissen dat in het Meractor III-gebouw huist, achter de bèta-faculteit. ‘In Nederland zijn een aantal zones met veel stikstofuitstoot via verkeer, landbouw of industrie. Daar is nu veel minder activiteit.’
Een voorbeeld van organismen die daarvan profiteren zijn sommige soorten korstmossen, een groep schimmels die veel op mossen lijkt en onder andere op steen groeit. Insecten hebben extra mazzel: minder landbouw betekent ook minder bestrijdingsmiddelen. Toch hoeven we volgens Dorenbosch niet te verwachten binnenkort overal begroeiing en insecten aan te treffen. ‘Soorten groeien heel langzaam. Als na de crisis alles weer wordt opgestart, verdwijnt het effect.’
In sommige gebieden zijn effecten op de natuur zichtbaarder, zoals het kraakheldere water in Venetië. Dorenbosch: ‘Normaal woelen toeristenbootjes het slib en verontreiniging in het water massaal om. Dat gebeurt nu natuurlijk niet.’ Wat betekent dat voor het leven in dat water? ‘Misschien dat bepaalde soorten zich er opnieuw vestigen, maar het is de vraag of die zich kunnen handhaven als de bootjes terugkomen.’
De bioloog noemt nog een gevolg voor de natuur: de Chinese handel in exotische, vaak beschermde, dieren is stilgevallen na de ontdekking dat het virus begon op een markt. ‘Die dieren worden nu dus niet gestroopt. Ook dat is natuurlijk tijdelijk, tenzij China nu écht strengere regels gaat opstellen.’
Dorenbosch denkt dat de winst voor de natuur op lange termijn erin zit dat we bewuster nadenken over globale processen. ‘En dat we onszelf de vraag stellen: moet dit echt zo? Deze situatie is een soort experiment dat aantoont dat globale veranderingen echt effect kunnen hebben op biodiversiteit.’
Varen op wetenschappers
Als klimaatwetenschapper was De Coninck één van de hoofdauteurs van het klimaatrapport dat het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) eind 2018 aan de VN presenteerde. De conclusie: we kunnen de temperatuurstijging op aarde onder de 1,5 graden houden, wat grote voordelen heeft, maar dan moeten landen nú de CO2-uitstoot drastisch terugdringen.
Zet de plotselinge wereldwijde daling van CO2-uitstoot in tijden van corona daarin zoden aan de dijk? Niet als we daarna niks veranderen, volgens De Coninck. ‘Bij de financiële crisis in 2009 zag je ook een dipje in de CO2-uitstoot, het jaar erna ging dat gewoon weer omhoog. De vraag is dus: Kunnen we de deze crisis omzetten in een kans?’
‘We hoeven niet ver weg op vakantie, we zijn allang blij als we naar het bos kunnen’
De Coninck ziet meerdere kansen voor zich. Ten eerste hoopt ze dat politici én publiek hierdoor meer vertrouwen krijgen in de wetenschap. ‘We horen Mark Rutte nu zeggen dat we moeten varen op wat wetenschappers zeggen, het zou mooi zijn als hij dat straks met het klimaatprobleem ook meer doet.’
Ook hoopt ze dat de coronacrisis tot blijvende leefstijlveranderingen leidt. ‘We worden nu teruggeworpen op onszelf, en denken na over wat belangrijk voor ons is. We hoeven niet te bedenken hoe ver weg we dit jaar op vakantie willen, we zijn allang blij als we naar het bos kunnen. Hopelijk blijven meer mensen hierna ook vaker de eenvoudigere, milieuvriendelijkere keuzes maken.’
KLM
Tot slot kan de overheid met economische injecties meerdere vliegen in één klap slaan. ‘Toen Obama voor de keuze stond om General Motors te redden, zei hij: Doen we, maar dan moeten jullie wel schonere auto’s gaan produceren’, geeft De Coninck als voorbeeld. ‘Hier zou de regering aan organisaties als KLM en Schiphol ook voorwaarden kunnen stellen rondom de klimaatdoelstellingen. Als we teruggaan naar de orde van de dag, laat het dan een andere orde zijn.’
