Het Openbaar Ministerie is nog steeds even halsstarrig als vóór de zaak Lucia de Berk. Dit zei Ton Derksen gisteren in LUX tijdens het nagesprek bij de film Lucia de B., een dichterlijke reconstructie van een van de grootste gerechtelijke dwalingen in Nederland. ‘Bij het OM weten ze nog steeds niet het verschil tussen feiten en meningen.’

Het was mede dankzij de inspanningen van Ton Derksen, emeritus hoogleraar van de Radboud Universiteit, dat Lucia de Berk in 2010 op vrije voeten kwam, na een gevangenisstraf van ruim zes jaar. Ze zat onterecht vast, zo weten we nu dankzij speurwerk van onder meer Derksen en zijn zus Metta de Noo. Gisteren stond Derksen op het podium in LUX op uitnodiging van het Soeterbeeck Programma. Het werd een mooie avond, die nog mooier zou zijn geweest met de aanwezigheid van Lucia de Berk zelf. Maar de verpleegkundige, in 2003 veroordeeld voor (pogingen tot) moord op meerdere kinderen in drie Haagse ziekenhuizen, zei op het laatste moment af wegens ziekte.

Ton Derksen krijgt in de film weinig eer voor zijn werk: hij moet het doen met een korte vermelding in de aftiteling over zijn inspanningen als klokkenluider. In de film gaat alle eer naar parketsecretaris Judith Janssen, waar Derksen geen moeite mee heeft. ‘Het wordt een saaie film als mijn rol zou zijn belicht: dan zie je steeds een oude man studeren achter een bureau.’ Er klopt volgens Derksen veel meer niet in de film, maar daar zit hij niet mee. ‘Het goede van de film is dat de wolk van schuld rondom Lucia de Berk nu helemaal is weggehaald.’

Heeft het justitieel apparaat geleerd van de zaak Lucia de Berk? Ten dele, meent Derksen, die zich na Lucia de B. heeft gestort op andere dwalingen, zoals de ten onrechte veroordeelde Ernest Louwes in de Deventer Moordzaak. En zijn nieuw boek over justitiële uitglijers staat alweer op de rol. Derksen meent dat vooral de politie en de rechters lessen hebben getrokken. Zo niet het Openbaar Ministerie, dat volgens hem nog steeds grossiert in oogkleppen. Derksen memoreert aan zijn recente lezing bij het OM in Amsterdam, waar hem bij afscheid werd toegebeten: ‘Denk maar niet dat iemand hier gelooft in de onschuld van Lucia de Berk.’

Derksen wijt de dwalingen deels aan de juridische scholing: juristen leren vooral om regels toe te passen, ze zijn niet gespecialiseerd in waarheidsvinding. ‘Het is dan onvermijdelijk dat ze er af en toe een rotzooitje van maken.’ Die waarheidsvinding speelt ook al geen rol bij de werving van OM-medewerkers, aldus de hoogleraar. ‘Ze selecteren op vastberadenheid en het kunnen omgaan met druk. Zo krijg je allerlei Teevens die mensen aan een veroordeling helpen, maar of dit altijd de juiste mensen zijn weet je niet.’ Derksen becijfert het aantal onterechte veroordelingen in Nederland op enkele honderden per jaar.

Door Lucia’s plotse afwezigheid bleef het dramatisch hoogtepunt van de avond uit: haar confrontatie met haar ‘bevrijder’ Ton Derksen. De twee kennen elkaar nauwelijks, en voor zijn speurwerk heeft Derksen De Berk juist ontlopen. Er zouden dan te veel emoties in het spel komen, verklaart hij. ‘Het zou zijn misgegaan als ik haar had ontmoet. Dan had ik mijn werk als wetenschapsfilosoof niet goed kunnen doen. Ik moest objectief kunnen blijven.’ / Paul van den Broek