Een nieuw Nijmeegs instituut dat onderzoek doet naar integrale ecologie wordt vrijdag officieel geopend. Het Laudato Si’-instituut is genoemd naar een brief van Paus Franciscus. ‘Maar medewerkers van ons instituut hoeven niet gelovig te zijn’, zegt Gerard Kuperus.

In een beroemde brief roept Paus Franciscus op om de wereld duurzamer en rechtvaardiger te maken in de strijd tegen klimaatverandering. Met de oprichting van een Laudato Si’-instituut, komende vrijdag, geeft de Radboud Universiteit gevolg aan die oproep.

Laudato Si’ (letterlijk: ‘Geprezen zijt Gij’) is een encycliek of pauselijke rondzendbrief van Paus Franciscus uit 2015. In de brief beschrijft de Paus klimaatverandering als een alomvattend fysiologisch, sociaal, politiek en cultureel probleem en roept hij alle mensen van goede wil op om in actie te komen.

Korte meditatie

Aan veel jezuïtische Amerikaanse universiteiten, zoals de University of San Francisco en de Saint Xavier University, zijn initiatieven gestoeld op de rondzendbrief van de paus. Aan de seculiere Britse Oxford University is tot nu toe het grootste Laudato Si’ Instituut, opgericht door Britse jezuïeten.

Het Nijmeegse instituut wordt geopend met een klein symposium in de Aula van de universiteit. Onder de sprekers zijn onder andere bisschop van Den Bosch Gerard de Korte, die een korte meditatie leidt, en rector magnificus José Sanders, die een toespraak houdt.

De Nijmeegse universiteit is volgens het Vaticaan en de Nederlandse bisschoppen nog steeds katholiek, al hebben de bisschoppen als gevolg van een conflict met het toenmalige stichtingsbestuur sinds het najaar van 2020 geen formele rol meer in het bestuur van de universiteit.

Bijzonder hoogleraar

Milieufilosoof Gerard Kuperus is sinds september de eerste en op dit moment nog enige medewerker van het Nijmeegse Laudato Si’-Instituut. Hoe groot het instituut op termijn wordt, is nog niet duidelijk. ‘Het instituut in Oxford heeft meer dan tien medewerkers, dat is natuurlijk heel mooi’, zegt hij in zijn kamer in het Erasmusgebouw. ‘Ik hoop dat wij snel richting vijf FTE gaan.’

Wetenschappers van het Laudato Si’-instuut zijn in loondienst van de Radboud Universiteit, met uitzondering van een bijzonder hoogleraar. Die wordt naar verwachting in het voorjaar van 2024 aangesteld met financiering van Socires. Dat is een onafhankelijke stichting die zich bezint op cultuur en maatschappij en die volledig draait op subsidies, onder andere van katholieke fondsen.

Onderzoek in het nieuwe instituut moet met duurzaamheid of rechtvaardigheid te maken hebben – de twee thema’s die aan bod komen in de brief van Paus Franciscus. Maar de onderzoekers zelf hoeven niet katholiek te zijn. ‘Dat ben ik zelf ook niet’, zegt Kuperus. ‘We hebben academische vrijheid, er is absoluut geen invloed vanuit de Rooms-Katholieke Kerk op wat wel of niet kan.’

‘Het onderzoek in het instituut moet wel open staan voor het katholieke denken, maar hoeft niet katholiek te zijn. In zijn brief richt de Paus zich namelijk niet alleen tot katholieken, maar aan iedereen van goede wil. Het zou ook academisch gezien niet gezond zijn om Laudato Si’ alleen vanuit katholieke hoek te benaderen.’

Spiegelwaal

Voor het nieuwe instituut onderzoekt Kuperus hoe Nederland omgaat met water. ‘We zien daarin echt een beleidsverandering’, zegt hij. ‘Vroeger probeerden we het water vooral te beheersen, nu wordt er ook ruimte gegeven aan rivieren. De Nijmeegse Spiegelwaal is hier een mooi voorbeeld van. Of denk aan de Marker Wadden, die op een natuurlijke manier leven terugbrengen naar het Markermeer. Ik probeer te kijken hoe dat paradigma langzaam aan het veranderen is.’

Het onderzoek van het nieuwe instituut is in ieder geval urgent, verzekert Kuperus. Uit een nieuw broeikasgassenrapport van de VN bleek recent dat de aarde afstevent op een opwarming van 2,5 tot 2,9 graden. Alleen bij ‘meedogenloos ingrijpen’ van de internationale gemeenschap kan de opwarming beperkt worden tot de uiterste grens van 2 graden, valt te lezen in het rapport.

‘Paus Franciscus roept op tot radicaal ingrijpen’

‘Paus Franciscus roept op tot een dergelijk radicaal ingrijpen’, zegt Kuperus. ‘We moeten zelf veranderen, maar ook onze samenleving en economie. Laudato Si’ is in wezen een anti-kapitalistisch document, in de brief pleit Franciscus voor een andere economie en kant hij zich tegen de groei van technologie. Dat valt overigens niet bij alle katholieken in goede aarde: vanuit conservatieve katholieke hoek, onder andere door de Amerikaanse bisschoppen en katholieke leden van het Amerikaans Congres, wordt Laudato Si’ vaak genegeerd.’

Meer info over de opening van het Laudato Si’-instituut via deze link. Voorafgaand aan de opening is het symposium ‘Van Antropoceen naar Symbioceen’.