Een verbinder, een uiterst succesvol politicus en tot voor kort de langstzittende premier van Nederland: Ruud Lubbers was een man die zijn stempel drukte op de Nederlandse en internationale politiek. Onlangs verscheen een nieuwe biografie over de CDA’er van de hand van twee medewerkers van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis.

De biografie Ruud Lubbers: Een slag anders, die alleen al ongeveer tweehonderd pagina’s aan bronvermelding telt, is het resultaat van een jarenlang onderzoeksproject. Johan van Merriënboer begon in 2008 al met het verzamelen van archiefmateriaal. Het boek, dat hij samen met Lennart Steenbergen schreef, moet het meest complete verhaal van de in 2018 overleden oud-premier vertellen, mét kritische blik.

In het begin van het boek trekt u een parallel tussen Johan Cruijff en Lubbers, beiden waren volgens u onnavolgbaar. Kunt u deze vergelijking toelichten?

‘Cruijff is misschien wel de allerbeste voetballer aller tijden. Lubbers was misschien wel de allerbeste Nederlandse politicus ooit. Beiden waren in hun vakgebied uitzonderlijk. Daarnaast hebben beiden een eigen taal ontwikkeld: het Cruijffiaans en het Lubberiaans. Dat is maar weinigen gegeven; het is een kunstvorm. Lubbers kon met heel veel woorden erg weinig zeggen. Tegelijkertijd bedacht hij ook nieuwe woorden met een geheel eigen betekenis. Neem bijvoorbeeld ‘zwaluwstaarten’, zaken met elkaar verbinden. Dat is echt Lubbers eigen.’

‘Liegen is een groot woord, maar hij kon dingen veel rooskleuriger opschrijven dan dat ze daadwerkelijk waren’

Deze biografie over Lubbers is niet de eerste biografie waar u aan meewerkt. Eerder schreef u al biografieën over oud-premiers Piet de Jong en Dries van Agt. Waarom nu Lubbers? 

‘Als biograaf stel je jezelf allereerst de vraag waarom de man of vrouw in kwestie een biografie waard is. In dit geval is dat logisch: Lubbers is twaalf jaar premier geweest. In die tijd heeft hij vier kabinetten bijeen gehouden. Ik wilde wel eens weten hoe hij dat voor elkaar had gekregen. Hij was lange tijd de langstzittende premier ooit, inmiddels ingehaald door Mark Rutte.’

Hoe verliep uw onderzoek? 

‘Sinds 2008 was ik al informatie aan het sparen, wat ik mooi kan doen tijdens mijn werk als fulltime onderzoeker. Wanneer ik iets van Lubbers tegenkwam, stopte ik het direct in mijn Lubbers-archief. Toen we begonnen met het schrijfwerk viel de puzzel daarom snel ineen. Een hoop van het onderzoekswerk was al verricht.

‘In 2020 begonnen Lennart Steenbergen en ik met schrijven, nadat de financiering geregeld was. Maar na ongeveer twee weken kwam de coronacrisis om de hoek kijken. Dit zorgde voor oponthoud. Zo moesten we een groot deel van de interviews, we hebben er vijftig afgenomen, digitaal doen.’

Waren er meer complicaties die opdoemden tijdens het onderzoek?

‘Nou, normaal heeft iedere politicus een archief bij het Parlementair Documentatie Centrum. Lubbers had dat niet. Daarom moesten we bijvoorbeeld bij ieder hoofdstuk stapsgewijs bedenken welke bronnen we nodig hadden. We moesten met extra veel personen in gesprek.

‘Het was moeilijk om grip op Lubbers te krijgen’

‘Daarnaast werden we ook nog in de wielen gereden door Lubbers’ eigen boeken, waarin we goed moesten zoeken naar welke informatie hij wegliet. Soms kwamen we er zelfs achter dat dingen niet klopten die hij beweerde in zijn boek. Liegen is een groot woord, maar hij kon dingen veel rooskleuriger opschrijven dan dat ze daadwerkelijk waren. Daar moet je je tegen wapenen als historicus; dat is je hoofdtaak. Ook stoppen zijn memoires wat vroeg, zo staat er weinig in over de Europese avonturen die hij na die tijd beleeft. Ons boek is het eerste complete en kritische werk dat er over zijn carrière verschenen is.’

Zijn er ook nog dingen die u omwille van de ruimte niet in dit boek staan? 

‘We hadden er makkelijk duizend pagina’s van kunnen maken, hoor. De man heeft zo ontzettend veel gedaan, maar het boek moet ook leesbaar blijven.

‘Wat nog vaag blijft, is zijn omgang met vrouwen. Daar is natuurlijk veel ophef over geweest, vooral rondom zijn vermeende affaire in Genève. Door gebrek aan bronnen is het lastig om daar veel over te schrijven. Wel heeft zijn echtgenote, Ria Lubbers, veel in de spotlights gestaan. Zij heeft een grote rol gespeeld in Lubbers’ leven en heeft een prominente rol in het boek. De thematiek is dus niet alleen zijn carrière.

‘Zijn invloed op andere politici zou een ander goed thema zijn voor vervolgonderzoek. Zo stuitten wij een poos geleden in het presidentiële archief van de Verenigde Staten op een rede die Lubbers ooit voordroeg op een universiteit in Washington DC. Daar stond een stempel op die aantoonde dat de tekst was ingezien door de Amerikaanse president.

‘Er zijn duidelijke parallellen te trekken tussen die rede van Lubbers en een toespraak die George Bush later hield, om het einde van de Koude Oorlog in te luiden. Ik denk dat er nog wel een onderzoek komt naar de invloed van de visie van Lubbers en zijn invloed op de internationale politiek. Het is terug te zien dat hij anderen heeft geïnspireerd en dat hij heeft bijgedragen aan het klimaat waarin de Berlijnse Muur zo vlug viel.’

Heeft u het gevoel de persoon Lubbers na het schrijven van dit boek goed te kennen?

‘Het was moeilijk om grip op Lubbers te krijgen, zoals we in het boek beschrijven. Vooral toen hij partijleider was, maakte hij er een kunst van om zowel de linker- als de rechtervleugel van de Tweede Kamer binnenboord te houden. Dat zorgde voor een hele hoop mist. Hij liet zich ook absoluut niet vangen. Hij zorgde er altijd voor dat er een spreekwoordelijke achterdeur openstond waardoor hij kon ontsnappen. Ook kon hij verrassend uit de hoek komen door met een oplossing te komen die behoorlijk out of the box was. Maar, en dat is ook veelzeggend over zijn status, mensen bleven hem altijd blind vertrouwen. Hoeveel mist hij ook opwierp.’

Kunnen politici anno 2024 nog veel leren van Lubbers? 

‘Lubbers was een politicus die zo veel mogelijk mensen mee probeerde te nemen in zijn verhaal. Hij stootte geen mensen af door bewust te polariseren; hij was er zelfs trots op dat hij de politiek naar eigen zeggen saai had gemaakt. Dat is heel wat anders dan wat we vandaag de dag vaak zien, en daar kunnen politici tegenwoordig veel van leren.’