Dinsdag presenteerde de European Space Agency de eerste foto's van het heelal gemaakt door de Euclid-ruimtetelescoop. Nog nooit zijn foto's van de ruimte zo scherp geweest. Vijf vragen aan universitair hoofddocent Astrofysica Søren Larsen, die betrokken is bij het Europese onderzoeksproject. ‘We willen het donkere universum begrijpen.’

#1. Wat is het belang van de eerste foto’s gemaakt door de Euclid-telescoop?

Søren Larsen: ‘Het laat zien dat de Euclid-telescoop, die in juli werd gelanceerd, echt werkt. De vijf beelden die gisteren zijn vrijgegeven laten zien dat Euclid klaar is om te doen waar hij voor gemaakt is. In de komende zes jaar zal er op basis van zijn waarnemingen een kaart van andere sterrenstelsels samengesteld worden. Dat laat zien waar de sterrenstelsels zich bevinden, maar zal ook meer vertellen over donkere materie en donkere energie (zie vraag 4, red.). De eerste beelden hebben ook wetenschappelijke waarde: onderzoekers zijn ze al aan het analyseren en gaan er artikelen over schrijven.’

#2. Wat kunnen we op de afbeeldingen zien?

‘Het belangrijkste dat de telescoop gaat bestuderen zijn verre sterrenstelsels en de structuur van het heelal. Maar naarmate je dichterbij komt, begin je meer details te zien. Je krijgt ook alle dwergstelsels te zien, niet alleen de grote. Dat is een van de belangrijkste vragen die we proberen te begrijpen: hoeveel kleine en grote sterrenstelsels zijn er en wat vertelt dat ons over hun ontstaan?’

‘Op één van de foto’s is een spiraalstelsel te zien, het zogenaamde verborgen sterrenstelsel IC 342, dat een beetje lijkt op de Melkweg lijkt, ons sterrenstelsel. Het beeld van de Euclides-telescoop is scherp genoeg om de individuele sterren in dat specifieke sterrenstelsel te kunnen zien. Een andere afbeelding toont een verzameling sterren die tot ons eigen sterrenstelsel behoren. Zelfs in de verderweg gelegen sterrenstelsels kunnen we dat soort clusters detecteren.’

#3. Wat is uw bijdrage aan dit project?

‘Het belangrijkste doel van Euclid is om dit kosmologische onderzoek uit te voeren en daarmee het donkere universum te begrijpen. Dankzij de telescoop krijgen we echter niet alleen beelden van verre sterrenstelsels, maar ook van nabijgelegen sterrenstelsels. Ik geef, met anderen, leiding aan een wetenschappelijke werkgroep, genaamd Milky Way and Resolved Stellar Populations. We bestuderen de Melkweg en enkele andere nabijgelegen sterrenstelsels waar je nog steeds individuele sterren kunt zien. Ons voornaamste belang is het begrijpen van deze nabijgelegen sterrenstelsels.’

#4. Wat maakt het onderzoek van Euclid zo belangrijk?

‘Ons onderzoek is cruciaal omdat het ingaat op het fundamentele begrip van hoe de natuur werkt. Het is intrigerend om te bedenken dat alles wat we in onze omgeving waarnemen slechts een heel klein deel – misschien wel 5 procent – ​​van de totale samenstelling van het universum uitmaakt. Daarnaast weten we van het bestaan ​​van enigmatische donkere materie. Momenteel zijn we in staat de aanwezigheid ervan te onderscheiden, maar het begrijpen van de ware essentie ervan vormt een uitdaging. Door zorgvuldige observatie van hemellichamen en hun interacties kunnen we de massa van specifieke sterrenstelsels vaststellen door de bewegingen van sterren daarin te bestuderen. Hieruit blijkt dat sterrenstelsels veel zwaarder zijn dan dat ze op het eerste gezicht lijken.’

‘Bovendien is er het mysterie van donkere energie, dat een nieuwe dynamiek introduceert. Donkere energie suggereert dat het universum niet alleen wordt beheerst door de zwaartekracht, maar ook een afstotende kracht ervaart die zijn versnelling voortstuwt. Als je iets in de lucht gooit, daalt het in het begin heel snel, maar het vertraagt als het weer dichter bij de aarde komt. Op dezelfde manier zou je kunnen verwachten dat de aantrekkingskracht tussen sterrenstelsels deze naar elkaar toe zou trekken, en dat dit de uitdijing van het heelal zou vertragen. Maar in plaats daarvan breidt het heelal zich alleen maar sneller en sneller uit. Dit roept diepgaande vragen op over de onderliggende fysica, waar we nog geen antwoorden op hebben.’

‘Waarom we zouden moeten investeren in het ontrafelen van deze mysteries, is uiteraard een belangrijke vraag. We kunnen de toekomstige toepassingen van fundamentele ontdekkingen niet altijd voorspellen. Maar vandaag de dag vertrouwen we op radio- en microgolven omdat we in de 19e eeuw elektromagnetisme bestudeerden.’

#5. Heb jij al posters van de eerste beelden in huis?

‘Nog niet. Maar als de ESA ze vrijgeeft, zou ik er zeker een willen hebben. Ik heb de foto’s al aan mijn kinderen en familie laten zien en ze waren er erg enthousiast over.’

Vertaald door Siri Joustra