Mensen met psychische klachten zoals depressies of verslavingen gaan er niet altijd op vooruit na een behandeling. Dat kan beter vindt Roy Otten, die sinds 1 januari hoogleraar Ontwikkelingspsychologie is aan de Radboud Universiteit. ‘De individuele patiënt moet meer centraal staan.’

Psychologen en psychiaters staan vaak voor een moeilijke puzzel bij het behandelen van cliënten. De enorme kennis over psychische aandoeningen zoals depressies en verslavingen, heeft tot allerlei gestandaardiseerde behandelingen geleid. De effectiviteit van die behandelingen wordt vaak bepaald door de gemiddelde uitkomsten bij grote groepen proefpersonen. Maar groepsgemiddelden vertalen naar een individuele patiënt is nog niet zo makkelijk.

Niet gek dus dat behandeleffecten maar bescheiden zijn, zegt hoogleraar Roy Otten. Voor depressie bijvoorbeeld is hooguit een derde van de behandelingen maar succesvol. En dat wil hij veranderen, vertelt hij aan de telefoon. ‘Er moet meer maatwerk komen bij het behandelen van psychische problemen.’ Sinds 1 januari is Otten aangesteld als hoogleraar Ontwikkelingspyschologie aan de Radboud Universiteit. Sinds 2016 was hij al een dag per week bijzonder hoogleraar, een functie die hij combineerde met een baan als hoofd onderzoek bij zorginstelling Pluryn.

Life events

Nu gaat hij dus fulltime bij de universiteit aan de slag. ‘Ik heb me altijd erg thuis gevoeld aan de universiteit. Bij Pluryn deed ik al onderzoek, maar hier kan ik me ook meer op fundamentele vragen richten.’

Otten zet in op twee sporen. Zijn eerste onderzoekslijn gaat over wat vroegere ervaringen voor effect hebben op gedrag later. ‘Life events uit je jeugd, zoals het opgroeien in een onveilige omgeving, kunnen ontwikkelingen in gang zetten die uiteindelijk leiden tot bijvoorbeeld verslavingsproblematiek’, zegt hij. Kunnen, want dat is niet bij iedereen het geval. ‘Ik wil uitzoeken welke mechanismen daarin een rol spelen, onder meer met Amerikaanse onderzoeksgegevens van families die al twintig jaar gevolgd worden. Bij jongeren ben ik met name geïnteresseerd in de rol van vrienden.’

Waarom?

‘Vrienden spelen een belangrijke rol in hoe jongeren zich ontwikkelingen, en kunnen daardoor iemands latere middelengebruik beïnvloeden. In een van onze studies – op basis van die Amerikaanse data die ik net noemde – werden jongeren van 16 of 17 met hun beste vriend uitgenodigd in het lab om te praten over thema’s als middelengebruik. Hoe positiever ze hierover praatten, hoe groter de kans op een verslavingsdiagnose tien jaar later. Een van de dingen die ik nu wil weten is wat er precies gebeurt in die tussenliggende fase.’

‘Ik wil in kaart brengen welke invloed al dat soort factoren zoals vrienden hebben op latere psychische problemen zoals verslaving. En vooral: wanneer ben je tijdens je ontwikkeling nu het meest gevoelig voor welke factoren? Het meeste onderzoek beschouwt factoren die van invloed zijn op latere ontwikkeling als vaststaand. Terwijl ze juist dynamisch zijn, hun invloed kan veranderen in de loop der tijd. Als je zicht hebt op wat wanneer en hoe een rol speelt, dan kun je ook gerichter aan preventie werken.’

Meer maatwerk dus, zei u al.

‘Ja, en dat sluit ook aan bij mijn tweede onderzoekslijn: kijken hoe je meer gepersonaliseerde behandelingen kunt bieden. Al die onderzoeken waar ik het net over had, leveren veel fundamentele kennis op over psychologische mechanismes, maar ze beschrijven alleen algemene principes. Over wat er bij een individuele patiënt aan de hand is en wat diegene nodig heeft, zegt het weinig. Die brug hoop ik ooit te kunnen slaan.’

Bij een psychologische intake worden iemands leven en persoonlijke ervaringen toch juist uitgebreid doorgenomen?

‘Zeker. Maar vervolgens wordt er wel gekozen voor een bepaald behandelprotocol. En na een vaste periode wordt bepaald of de cliënt al minder klachten heeft. Die eenmalige meting is redelijk willekeurig en kan een behoorlijk vertekend beeld geven, weten we uit onderzoek. Klachten kunnen juist enorm fluctueren van week tot week.’

Hoe kan het beter?

‘Bij behandelingen zou je juist de mogelijkheid moeten hebben om af te kunnen wijken van de standaarden. Dus meer: tegen welke problemen loopt iemand aan en wat heeft hij of zij nu nodig? Dat vergt een persoonlijke aanpak. Een voorbeeld hiervan is de netwerkbenadering, die nu in opkomst is. Hierbij staat het onderlinge verband centraal tussen factoren die een rol spelen bij iemands symptomen. Je kunt je voorstellen dat zo’n netwerk heel persoonlijk is maar ook heel veranderlijk.’

‘De huidige aanpak is vreselijk inefficiënt’

‘Dat soort innovatieve aanpakken is belangrijk, Daarmee kun je als behandelaar namelijk veel beter afstemmen op de behoefte van de cliënt, dan wanneer je standaardprotocollen volgt. Ook op andere niveaus is er steeds meer ruimte voor maatwerk. Zo maken steeds meer instellingen gebruik van persoonlijke doelen die samen met de cliënt geformuleerd worden. Ook dat draagt bij aan maatwerk.’

Maatwerk klinkt mooi en idealistisch, maar ook duur. De volksgezondheidskosten rijzen nu al de pan uit.

‘Het zou psychische zorg uiteindelijk juist goedkoper maken! Daar ben ik van overtuigd. De huidige aanpak is vreselijk inefficiënt. Sommige cliënten komen in een draaideurconstructie terecht waarbij ze van zorginstelling naar zorginstelling gaan. Overal krijgen ze een andere behandeling, en soms ook andere diagnoses. Probeer daarna maar eens normaal mee te draaien in de maatschappij. Alles bij elkaar is het enorm kostbaar, en bovendien buitengewoon belastend voor de cliënt zelf en zijn of haar omgeving.’

‘En ja, het betekent dat de financiering van de geestelijke gezondheidszorg op de schop moet. Het hele systeem hangt nu van protocollen aan elkaar. Alleen als die worden gevolgd, worden behandelingen vergoed. Die verantwoordingscultuur moet op de schop. Het vertrouwen moet teruggegeven worden aan de professional en de cliënt moet meer regie krijgen.’