Het is lastig een depressie de baas te worden, meer dan de helft van de behandelde patiënten krijgt een terugval. Die groep kan mogelijk baat hebben bij een nieuwe therapie, gebaseerd op mindfulness.  

Een op de zeven jongeren heeft depressieve klachten, bleek onlangs uit Amsterdams onderzoek. En door coronamaatregelen als lockdowns en de avondklok worden dat er alleen maar meer, vrezen experts. Voor wie in een serieuze depressie terechtkomt, is er nu een nieuwe behandeling die mogelijk kan helpen, Mindfulness-based Compassievol Leven (MBCL). Klinisch onderzoeker Rhoda Schuling promoveerde woensdag op een onderzoek naar de effectiviteit van deze nieuwe therapie.

Stressklachten

MBCL maakt gebruik van mindfulness-technieken, vertelt Schuling aan de telefoon. Bij mindfulness, een op het Boeddhisme geïnspireerde training met een gestandaardiseerd protocol, richt je je aandacht op lichamelijke ervaringen en emoties op het moment dat ze zich voordoen. De truc daarbij is om dat zonder oordeel te doen. Door direct lichamelijke sensaties, gedachten en emoties te ervaren, leer je ze te verdragen zonder er meteen iets mee te hoeven doen. Daarmee kan een aaneenschakeling van negatieve vervolggedachtes vermeden worden, is het idee.

‘Je moet oefenen zacht te zijn voor delen van je lijf waar je misschien niet zo blij mee bent’

Verschillende onderzoeken hebben al laten zien dat mindfulnesstraining kan helpen bij stressklachten of om terugval te voorkomen bij depressie. Schuling: ‘Meer dan de helft van de mensen die succesvol behandeld zijn voor een depressie, krijgt na verloop van tijd een terugval. Mindfulness-gebaseerde cognitieve therapie kan het risico daarop met meer dan 30 procent verlagen, weten we uit eerder onderzoek.’

Innerlijke pestkop

MBCL bouwt voort op deze vorm van cognitieve therapie, vertelt Schuling, maar legt de focus nog meer op zelfcompassie: mild zijn voor jezelf. ‘Zelfcompassie is een belangrijk element voor het succes van op mindfulness gebaseerde cognitieve therapie, blijkt uit allerlei onderzoek. Met name voor mensen die heel zelfkritisch zijn en last hebben van een “innerlijke pestkop”.’ Groningse mindfulness-experts hebben daarom in 2012 MBCL ontwikkeld, dat zich specifiek op zelfcompassie richt. Of die mindfulness-therapievorm ook echt aantoonbaar effect had, was echter nooit onderzocht.

Dat heeft Schuling nu wel gedaan tijdens een onderzoek bij het mindfulness-centrum van het Radboudumc. Voor haar proefschrift keek ze in hoeverre depressieve patiënten baat hadden bij een MBCL-behandeling. Van een groep van 122 mensen volgde de helft een MBCL-training, de andere helft niet (de controlegroep). Daarnaast kregen alle deelnemers nog reguliere zorg, zoals bijvoorbeeld medicijnen. Ook had iedereen al ervaring met mindfulness, omdat in eerder behandelstadium al eens een op mindfulness gebaseerde cognitieve therapie was gevolgd.

Vermijdingsgedrag

Tijdens de behandeling gingen deelnemers in groepsgesprekken aan de slag met hun emoties en gevoelens. Schuling: ‘Via oefeningen leren mensen in welwillendheid naar zichzelf en anderen te kijken.’ Een zo’n oefening is bijvoorbeeld een body scan oefening, waarbij je al je lichaamsdelen mentaal langsgaat. ‘Je moet dan ook oefenen zacht te zijn voor delen van je lijf waar je misschien niet zo blij mee bent. En als dat niet lukt, kun je daarvoor misschien compassie opbrengen.’

‘De groep die de behandeling volgde, had daarna significant minder depressieve klachten’

Uiteindelijk leert MBCL hoe je je kunt overgeven aan dat soort negatieve emoties, vertelt Schuling. ‘Je moet de gevoelens die je op dat moment hebt, leren accepteren zonder meteen in bijvoorbeeld vermijdingsgedrag te vervallen. Vervolgens ga je stap voor stap richting het tolereren en toelaten van die gevoelens, tot een punt waarop je merkt dat het oké is om ze te ervaren.’ Dat proces keer op keer doorstaan, zorgt ervoor dat je nieuwe situaties met negatieve emoties beter aankunt, aldus Schuling.

Dat blijkt in de praktijk ook te werken, zag ze in haar onderzoek. De groep die een MBCL-behandeling volgde, had daarna significant minder depressieve klachten dan de controlegroep. Bovendien was het behandeleffect een half jaar na afloop van de training nog groter dan meteen na afloop.

Geen pasklare oplossing

Toch is de interventie geen pasklare oplossing voor iedereen met een depressie. Niet alle mensen in de behandelde groep lieten verbetering zien, en ouderen bleken er minder baat bij te hebben dan jongeren.

Het feit dat de controlegroep geen alternatieve behandeling kreeg, maakt het lastig om vergaande conclusies te trekken. Immers, misschien hadden andere therapievormen hetzelfde effect bereikt als MBCL. Schuling: ‘We hebben de behandeling nu inderdaad niet direct vergeleken met een alternatieve therapie. Dat zou een logische stap voor vervolgstudie zijn. Mijn onderzoek moet je ook vooral zien als een eerste exploratieve studie naar welk effect MBCL überhaupt heeft.’

Ze verwijst daarnaast naar de positieve resultaten van een kwalitatieve analyse uit haar proefschrift, die ze deed onder deelnemers. Daaruit bleek dat mensen MBCL van toegevoegde waarde vonden omdat ze de geleerde vaardigheden meteen in de praktijk konden gebruiken bij het voelen opkomen van negatieve emoties. ‘Mijn vermoeden is dat MBCL andere processen aanspreekt dan traditionele depressiebehandelingen. Het zou dus een goede aanvulling kunnen zijn. Maar het zou ook heel goed bij andere psychische problemen kunnen werken, zoals verslavingsproblematiek.’