In minimaal dertigduizend publicaties hebben wetenschappers per ongeluk de verkeerde cellen gebruikt. Dat is de explosieve uitkomst van een onderzoek van Radboudonderzoekers Willem Halffman en Serge Horbach. ‘Het bizarre is dat het probleem al vijftig jaar bekend is, maar het wordt nog steeds groter.’

Stel: je ben een wetenschapper en je hebt voor je onderzoek menselijke huidkankercellen nodig. Je gaat dan naar de webshop van een zogeheten cell distribution center en je bestelt daar voor een paar honderd euro een cellijn naar keuze. So far, so good. Het gaat mis als je zonder het te weten geen menselijke huidkankercellen, maar bijvoorbeeld muizenstaartcellen ontvangt – en je daar vervolgens je onderzoek op doet. Dit klinkt wellicht als een uitzondering, maar het gebeurt iedere dag, overal ter wereld.

‘We willen geen individuen beschadigen met deze publicatie’

De Nijmeegse onderzoekers Willem Halffman en Serge Horbach onderzochten een database met publicaties die sinds 1955 gepubliceerd zijn. Ze vonden liefst 33.000 wetenschappelijke studies waarin een verkeerde cellijn is gebruikt. Die publicaties staan nog gewoon online en worden nog volop geciteerd. ‘Voor de duidelijkheid; in verreweg de meeste gevallen is dit gebeurd zonder dat de wetenschapper dit in de gaten had’, zegt Horbach. ‘Van opzet is geen sprake.’

Het probleem is dat veel cellijnen besmet zijn door andere cellen, die veel agressiever zijn. ‘Het opkweken van cellen is soms heel moeilijk’, zegt Horbach. ‘Dus daar gaat het vaak fout. Er hoeft maar een waterdruppeltje dat in de lucht hangt bij te komen, en je cellijn kan al besmet zijn.’

Protocol

Het gekke is: dat is allang bekend. Er is zelfs een lijst waarop wordt bijgehouden welke 451 ‘foute’ cellijnen inmiddels zijn besmet. ‘Maar heel veel wetenschappers zijn daar helemaal niet van op de hoogte en doen gewoon onderzoek met de verkeerde cellen’, zegt Horbach. ‘Het bizarre is dat we van sommige celculturen al dertig jaar weten dat het origineel niet meer bestaat, maar dat er nog steeds onderzoek mee wordt gedaan en dat niemand er wat aan doet.’

‘Die dertigduizend publicaties zouden een label moeten krijgen’

Eventuele oplossingen voor het probleem zijn er ook al. Er zijn betere protocollen, om besmetting van cellen tegen te gaan. Daarnaast zijn er genetische testen die de wetenschapper in staat stelt om zelf de verkeerd geïdentificeerde cellen te detecteren, nog voordat hij überhaupt aan zijn onderzoek begint. Maar die testen kosten tijd en geld – twee zaken waar iedere onderzoeker heel zuinig op is.

Openbaar

‘We willen absoluut geen individuen beschadigen met deze publicatie’, zeggen Horbach en Halffman. ‘Het gaat ons om het overkoepelende probleem: wat gaan we doen met de fouten die gemaakt zijn? Dat willen we graag aankaarten. Eigenlijk zou je aan al die dertigduizend publicaties een label moeten hangen dat in ieder geval aangeeft dat het stuk rapporteert over een verkeerd geïdentificeerde cellijn.’

Het tijdschrift dat het Nijmeegse onderzoek gisterenavond publiceerde, PLOS ONE, wilde de lijst van ruim 30.000 studies eigenlijk openbaar maken. Daar voelde Horbach en Halffman weinig voor, omdat het mensen zou kunnen beschadigen. De lijst staat nu in een database van de KNAW, waar je alleen na toestemming van een ethische commissie toegang tot krijgt.