Voor velen kwam het als een verrassing, het samenwerkingsconvenant dat rector Han van Krieken en zijn evenknie Rianne Letschert van Maastricht University eind vorige maand tekenden. Wat is de achtergrond van deze samenwerking, en wat levert het op? Een analyse.

Tijdens de eerste lockdown in mei hoopte hoger onderwijsminister Ingrid van Engelshoven dat universiteiten half juni weer open zouden kunnen gaan. Studenten zouden dan wel buiten de spits moeten reizen. Geen probleem voor de universiteiten van Amsterdam en Utrecht, waar studenten vaak vlakbij de universiteit wonen. Voor de Radboud Universiteit zou er echter wel erg weinig onderwijstijd overblijven, als alle studenten aan moeten kunnen schuiven. Sommige thuiswonende studenten uit Brabant of de Achterhoek zijn immers wel anderhalf uur onderweg.

‘We hebben ongelooflijk hard moeten roepen om dit aan te kaarten’, zei rector Han van Krieken hierover tijdens de laatste Universitaire Gezamenlijke Vergadering (UGV). ‘Uiteindelijk is dat gelukt, maar alleen dankzij steun van Maastricht en Groningen, die hetzelfde probleem hadden.’

Fijne samenwerking

Universiteiten buiten de Randstad lopen tegen andere zaken aan dan die in de vier grote steden, wilde de rector hiermee maar zeggen. Door de handen ineen te slaan met andere universiteiten in de buurt kun je die effectiever aanpakken. Het is een van de redenen achter de overeenkomst die de Radboud Universiteit en Maastricht University vorige maand tekenden. In de video die voor die gelegenheid gemaakt werd, toostten Van Krieken en de Maastrichtse rector Rianne Letschert ‘op een heel fijne samenwerking’ met een glas vruchtensap-‘champagne’.

De universiteiten hopen meer gedeelde regionale vraagstukken te kunnen oppakken

Samen hopen de universiteiten meer gedeelde regionale vraagstukken te kunnen oppakken. Zo kunnen ze makkelijker eerstegraads docenten opleiden in krimpgebieden zoals Zuid-Limburg, via de Radboud Docenten Academie. De nabijheid van Duitsland maakt ook gezamenlijke regionale grensoverschrijdende projecten interessant, bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid. Bovendien kan de nieuwe alliantie – samen met bijvoorbeeld de provincies Gelderland en Limburg  – gerichter inzetten op overheidspotjes die de regio moeten versterken, de RegioDeals.

Financiële voordelen

Samenwerking heeft ook andere – deels financiële – voordelen. Denk bijvoorbeeld aan onderwijs. Zo zei Van Krieken in het persbericht: ‘Maastricht University loopt in Nederland voorop als het gaan om onderwijsinnovatie en internationalisering, daar kan de Radboud Universiteit van leren’. Ook hopen Maastricht en Nijmegen met nieuwe masteropleidingen meer studenten na hun bachelor vast te houden, en anderen juist hierheen te halen. Nu is de trend dat velen naar de Randstad verhuizen met hun bachelorbul op zak. Dat liet ook het CBS zien in een analyse die in oktober verscheen.

En die (relatieve) leegloop is problematisch, aangezien universiteiten voor hun overheidsinkomsten sterk afhankelijk zijn van studentenaantallen. Simpel gesteld: hoe meer studenten je hebt, hoe meer geld de minister overmaakt. Het is een van de redenen waarom universiteiten steeds actiever studenten zijn gaan werven: tussen 2012 en 2020 nam het aantal studenten op de Radboud Universiteit met een derde toe, van 18 duizend naar ruim 24 duizend.

Hoewel de studentaantal-afhankelijke financiering van universiteiten in de toekomst af zal nemen (van 72 naar 60 procent), zal het nog steeds een belangrijk aandeel blijven uitmaken van de universitaire begroting. Mede om de studentenuitstroom richting de Randstad te verminderen, wilde de Radboud Universiteit graag technische opleidingen aanbieden. Eindhoven – dat net een coalitie met de universiteiten van Wageningen Utrecht is aangegaan – hield de boot af, Maastricht was wel enthousiast.

Lokroep

Nu komen er gezamenlijke technische opleidingen op de campus van Maastricht University in Venlo: biotechnologie en technische natuurkunde. Maastricht ontwikkelt zich de afgelopen jaren flink op bèta-vlak, én werkt in Venlo al samen met biotechbedrijven. Van Krieken: ‘Wij hebben qua biologie juist weer heel wat te bieden. In die opleiding kunnen onze deskundigheden elkaar aanvullen en versterken.’

Of masters zoals deze voldoende zijn om de lokroep van de Randstad te weerstaan, is de vraag. Veel studenten verlaten Nijmegen niet zozeer vanwege het opleidingsaanbod, maar omdat ze graag in steden als Amsterdam of Utrecht willen wonen. Naast de grootstedelijke sfeer is daar is ook na hun afstuderen vaak het meeste werk te vinden.

Steeds meer subsidies verlangen aanvragen door consortia

Op het vlak van onderzoek is de samenwerking met Maastricht eveneens gunstig, omdat dit het makkelijker maakt gezamenlijk geld te werven. Universiteiten zijn voor een groot deel van hun inkomsten afhankelijk van extern geworven geld. In 2019 maakte dat ongeveer een derde uit van alle inkomsten van de Radboud Universiteit. Ruim 90 miljoen hiervan (bijna de helft) bestond uit subsidies van NWO en internationale organisaties zoals de Europese Unie. In 2018 was dit nog 80 miljoen euro.

Steeds meer van dit soort subsidies verlangen aanvragen door consortia, samenwerkingsverbanden tussen onderzoeksgroepen van verschillende instellingen. Als academisch eilandje red je het dan niet. ‘Dat is een beetje begonnen bij subsidies van de Europese Unie’, legt Marlieke van Kesteren uit. Van Kesteren werkt bij Evers + Manders, een subsidieadviesbureau in Hoevelaken dat beursaanvragen begeleidt voor verschillende universiteiten.

‘Dat is logisch, want de EU is natuurlijk gestoeld op samenwerking. Maar je ziet dat landelijke fondsen zoals NWO ook steeds meer die kant op gaan.’

Juist bij die consortiaprogramma’s is veel geld te halen. Zo kende NWO afgelopen maand nog 93 miljoen euro toe aan in totaal 21 consortia, in het kader van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA). Bij acht daarvan was de Radboud Universiteit betrokken. ‘Voor dat soort aanvragen is het handig als je elkaar al kent’, zegt Van Kesteren, ‘want daardoor weet je goed op welk gebied je complementair bent aan elkaar. Ook kun je dan gerichter op zoek naar subsidies waar je samen de expertise voor in huis hebt.’

Voor veel subsidies is het ook handig om samen te werken met bedrijven. Van Kesteren: ‘Vaak is dat een vereiste, bijvoorbeeld bij de NWA.’ Niet gek dus dat Maastricht en Nijmegen zich richten op de biotechbedrijven in Venlo. Maar ook de Nijmeegse Novio Tech Campus en de startups in Mercator zijn daarom gewilde buren. ‘Als je partners zoekt als consortium sta je al meteen sterk als je zegt: de Radboud Universiteit, Maastricht University en deze en deze bedrijven doen al mee.’

Zwaartekrachtsgolven

Een van de concrete samenwerkingen met Maastricht die in binnenkort tot een subsidieaanvraag gaat leiden, is die tussen hoogleraar Gijs Nelemans (FNWI) en zijn Maastrichtse collega Stefan Hild. Ook Radboudhoogleraren Heino Falcke (zwarte gaten) en Renate Loll (theoretische fysica) zijn hier onder anderen bij betrokken. In januari dienen ze een NWO-aanvraag in voor een zogeheten Zwaartekrachtproject. Met deze subsidies wil de overheid vernieuwend onderzoek door Nederlandse consortia stimuleren. Per project gaat het dan al snel om 20 miljoen euro.

Volgens sterrenkundige Nelemans is de Maastrichtse groep heel actief betrokken bij de Einstein-detector, die onder de Limburgse grond moet komen te liggen, én goed in het maken van instrumenten. ‘Wij hebben dan weer veel expertise op het vlak van bronnen en data-interpretatie, we zijn echt complementair. Zonder de nieuwe officiële samenwerking tussen onze universiteiten was deze aanvraag er ook gekomen. Maar het helpt om te weten dat de colleges van bestuur dit soort projecten ondersteunen.’

Nelemans is dan ook voorstander van intensievere samenwerking met universiteiten met technische expertise. Nederland heeft van oudsher een onderscheid tussen technische en andere universiteiten, terwijl ook algemene universiteiten steeds meer behoefte hebben aan techniek. Zonder technologische vernieuwing geen grensverleggende ontdekkingen, zeker niet in de natuurwetenschappen. Nelemans: ‘Universiteiten in het buitenland, zoals Cambridge, waar ik een postdoc deed, hebben bijvoorbeeld vaak een Faculty of engineering. Dat is echt een voordeel.’ Ook Oxford doet het om die reden goed.

Chinese satelliet

Toch moet je de invloed van de alliantie met Maastricht op onderzoeksprojecten ook weer niet overschatten, relativeert Nelemans. Voor elk project moet je de juiste partner zoeken. ‘Onze afdeling werkt ook erg goed samen met de Technische Universiteit Eindhoven bijvoorbeeld. Zo is Marc Klein-Wolt, de directeur van ons Radboud Radio Lab (bekend van het instrument op een Chinese satelliet die nu achter de maan hangt, red.) een formele samenwerking gestart met Eindhoven. Ook voor technische studenten van daar is dat leuk, die vinden het gaaf om aan een apparaat te werken dat voor sterrenkunde gebruikt wordt.’

Ook subsidieadviseur Van Kesteren beaamt dat het weinig zin heeft je op één partner blind te staren. Steeds dezelfde instellingen opvoeren in je aanvraag kan namelijk ook tegen je gaan werken. Het moet geen ‘moetje’ worden. ‘Soms dragen opdrachtgevers partners aan omdat ze nu eenmaal met hen in een samenwerkingsverband zitten. Maar als ze inhoudelijk of materieel niets toevoegen aan je consortium, kun je dat beter niet doen.’

Dat is precies wat rector Van Krieken ook steeds benadrukt. ‘Wij werken samen met alle universiteiten’, zei hij tijdens de Universitaire Gemeenschappelijke Vergadering, ‘maar een aantal thema’s waarop we samenwerkten met Maastricht maakte het ook interessant om op strategisch vlak samen op te trekken. We hebben elkaar echter vanuit de inhoud gevonden.’