Internationale topwetenschappers die vanwege geopolitieke spanningen willen verhuizen zijn welkom in Nederland. Vorige week gaf minister Bruins onderzoeksfinancier NWO de opdracht om hiervoor zo snel mogelijk een fonds in het leven te roepen. 'Met 20 miljoen euro kunnen we twintig mensen hierheen halen, met 40 miljoen euro zijn het er veertig', reageert NWO-voorzitter Marcel Levi op de plannen.

Enerzijds bezuinigt minister Eppo Bruins honderden miljoenen op de wetenschap, anderzijds wil hij een NWO-fonds oprichten om topwetenschappers naar Nederland te halen als ze door “toenemende spanningen” uit andere landen willen vertrekken.

Vorige week schreef de onderwijsminister in een Kamerbrief dat hij wetenschapsfinancier NWO heeft gevraagd om zo snel mogelijk een programma op te zetten waarmee de beste wetenschappers naar ons land kunnen worden getrokken.

“Er is op dit moment een grote wereldwijde vraag naar internationaal wetenschappelijk toptalent. Tegelijkertijd verandert het geopolitieke klimaat waardoor op dit moment de internationale mobiliteit van wetenschappers toeneemt. Verschillende Europese landen spelen hierop in en gaan internationaal wetenschapstalent aantrekken. Ik wil dat Nederland mee blijft doen in de voorhoede”, schreef Bruins aan de Kamer.

Ongebruikte potjes

In de praktijk gaat het vooral om onderzoekers uit de Verenigde Staten, waar de regering van Donald Trump zich met censuur, juridisch geweld en plotselinge bezuinigingen tegen de wetenschap keert. En dan met name tegen wetenschap op het gebied van gender, klimaatverandering, vaccins en andere veelal progressieve thema’s.

Het is nog onduidelijk hoe groot het nieuwe fonds wordt. ‘We kijken naar het ministerie van OCW voor een bijdrage’, zegt NWO-voorzitter Marcel Levi in een telefonische toelichting. ‘Ze zijn daar aan het zoeken of ze – oneerbiedig gezegd – nog ergens ongebruikte potjes hebben. Wij doen bij NWO hetzelfde: denk aan restpotjes, afrondingen en onbestede middelen. Maar we nemen ook contact op met wetenschapsfondsen en het bedrijfsleven.’

Hoe groot wordt het fonds, denkt u?

‘Dat weten we dus nog niet. Maar als je hier een topwetenschapper naartoe wilt halen, kost dat al snel een half miljoen tot een miljoen. Dus laten we zeggen: met 20 miljoen euro kunnen we twintig mensen hierheen halen, met 40 miljoen euro zijn het er veertig. Het is niet ondenkbaar. Frankrijk en Duitsland zetten er ook geld voor opzij.’

Hoe gaat NWO het geld verdelen?

‘We moeten het nog uitwerken, maar we willen samenwerken met universiteiten en onderzoeksinstituten. Het worden dus geen persoonsgebonden beurzen. Het idee is dat instellingen een bepaalde topwetenschapper graag willen hebben. We kunnen een financieel zetje in de rug geven, maar diegene moet toch een aanstelling krijgen en daar gaan wij niet over.’

Het plan roept wat cynische reacties op, gezien de bezuinigingen op de wetenschap.

‘Die bezuinigingen op universiteiten vind ik ook verschrikkelijk. Als NWO zijn wij daar pertinent tegen. Maar het is ook onze taak om de wetenschap in Nederland zo goed mogelijk te stimuleren, en dan ligt hier wel een kans. Jarenlang gingen er wetenschappers naar de VS, nu is er sprake van een omgekeerde braindrain.’

Gaat het vooral om Nederlanders die in de VS werken?

‘Het gaat allereerst om Europeanen. Het zal voor Nederlanders relatief gezien makkelijker zijn om hierheen te komen dan voor anderen. Ze kennen de situatie hier, ze hebben meestal wel contacten.’

Zijn die onderzoekers uit de VS zoveel beter dan degenen die hier hun baan verliezen door de bezuinigingen?

‘Geen idee, ik weet niet wie hier hun baan verliezen. Maar universiteiten worstelen hier inderdaad mee: ze moeten tientallen miljoenen bezuinigen, goede wetenschappers krijgen hier minder kansen en dan gaan we topwetenschappers uit het buitenland hierheen halen. Hoe breng je dat in balans?’

Is er veel belangstelling om hierheen te komen?

‘Daar moeten we nog even rustig naar kijken, maar de ervaring in andere landen leert dat er inderdaad best veel belangstelling voor is.’

Maken jullie onderscheid naar vakgebied of is iedereen even welkom?

‘We gaan alleen naar excellentie kijken, is ons voornemen. Het moet om topwetenschappers gaan. Het maakt mij echt niet uit wat hun vakgebied is.’