Een miljard bezuinigen op het hoger onderwijs. Hoe ziet het kabinet dat voor zich? De eerste pijn wordt volgend jaar al gevoeld, bleek uit de OCW-begroting voor het jaar 2025, die gisteren werd gepresenteerd. Welke conclusies kunnen nog meer worden getrokken uit Prinsjesdag?

• De terugkeer van de langstudeerboete

De langstudeerboete moet in het jaar 2026 geld opleveren: 95 miljoen euro. De jaren erna is dat meer dan 280 miljoen euro. Zo staat het althans in de begroting, ook al waarschuwden ambtenaren dit voorjaar dat die bezuiniging zo snel niet haalbaar is.

• Minder internationals

Zoiets geldt ook voor de vermindering van het aantal internationale studenten. Het kabinet rekent op een besparing van 29 miljoen euro in 2026, die drie jaar later is opgelopen naar 272 miljoen euro. Maar universiteiten en hogescholen moeten daaraan meewerken en volgens de ambtenaren hebben ze daar “geen directe baat” bij. Het is dus de vraag of er werkelijk minder buitenlandse studenten zullen komen en zo ja: hoeveel dan?

• Kabinet wil in gesprek

Toch moeten universiteiten en hogescholen de genoemde bedragen linksom of rechtsom inleveren. “De bezuinigingen in onze begroting tellen flink op”, erkent minister van Onderwijs Eppo Bruins in een persbericht. “Hoe we aan die bezuinigingen vorm gaan geven, is nog niet in alle gevallen in beton gegoten.” Maar de bezuinigingen gaan vooralsnog niet van tafel. De coalitiepartijen hebben in hun hoofdlijnenakkoord afgesproken dat ‘tegenvallers’ door de ministeries zelf moeten worden opgevangen. Als de ene besparing niet haalbaar is, komt er dus een andere voor in de plaats.

• Sectorplannen blijven overeind…

Aanvankelijk wilde het kabinet per 2026 de zogeheten sectorplannen schrappen à 215 miljoen euro per jaar. Dit zijn landelijke samenwerkingsplannen van universiteiten in allerlei disciplines, waarvoor ze extra geld zouden krijgen. De universiteiten dreigden met een rechtszaak tegen die bezuiniging. Het kabinet heeft de bezuiniging nu verschoven. De sectorplannen blijven overeind ten koste van de startersbeurzen.

• …maar de starters- en stimuleringsbeurzen niet

Bruins snijdt 175 miljoen euro in de ‘startersbeurzen’ voor universitair docenten die een vast contract krijgen. Met de beurzen konden deze UD’ers naar eigen inzicht onderzoek doen. Dat zou hun werkdruk verminderen en de druk op NWO verlichten.

Snelle rekenaars zien een verschil van 40 miljoen euro tussen de 215 miljoen euro van de sectorplannen en 175 miljoen van de startersbeurzen. Het kabinet wil toch op dezelfde bezuiniging uitkomen en doet het volgende: de bezuiniging begint een jaar eerder (volgend jaar al) en vanaf 2030 moet NWO ervoor bloeden (zie verderop).

De stimuleringsbeurzen (die eveneens voor vrij onderzoek zijn bestemd en die universiteiten naar eigen inzicht mogen verdelen) worden meer dan gehalveerd. Er wordt 82 miljoen euro per jaar op bezuinigd en er blijft dan 78 miljoen euro over. Dit loopt tot het jaar 2031.

• NWO zal bloeden

Om de sectorplannen van universiteiten overeind te houden, moet onderzoeksfinancier NWO in 2030 een bedrag van 26,6 miljoen euro inleveren en vanaf 2031 wordt dat 40 miljoen euro per jaar. De onderzoeksfinancier moet ook afzien van 30 miljoen euro voor nieuwe grootschalige wetenschappelijke infrastructuur en er verdwijnt 10 miljoen voor open science. Nog eens 9,2 miljoen moet uit de lonen en prijsbijstelling komen.

NWO moet nog meer bezuinigen, al gaat het dan om kleinere bedragen. Het kabinet haalt bijvoorbeeld enkele miljoenen weg om het vestigingsklimaat voor chipfabrikanten te verbeteren. Ook moet NWO geld inleveren voor campussen in Groningen (een stimulans na de aardbevingen).

• Extra geld voor de Einstein Telescoop

Tegelijkertijd wil het kabinet voor sommige zaken extra geld uittrekken, bijvoorbeeld 8,6 miljoen euro voor de Einstein Telescoop die naar Limburg moet komen: een ondergronds observatorium voor zwaartekrachtgolven. Een deel van het geld gaat naar een Einstein Academy “waarmee het beroepsonderwijs in Zuid-Limburg wordt versterkt”.