Veronica Vasterling dacht eerst dat het thema van de Boekenweek ironisch bedoeld was. Hoezo 'de moeder de vrouw'? De filosoof geeft zaterdag een college op het Nijmeegs Boekenfeest in De Vereeniging. Ze is niet de enige van de universiteit die acte de présence geeft.

Veronica Vasterling en de ode aan de vrouwelijke denkers

Veronica Vasterling heeft veel kritiek op het thema van de Boekenweek. ‘Mijn eerste gedachte was dat dit thema ironisch bedoeld was. Dat bleek niet het geval.’ De gekozen schrijvers, Jan Siebelink en Murat Isik, verbaasden haar mogelijk nog meer. ‘Het is niet slecht dat ze bij zo’n thema een man vragen, juist niet, maar enkel mannen is gek. Als het thema ‘vader de man’ was geweest, en ze hadden twee vrouwen gevraagd om te schrijven, was er veel meer commotie geweest in Nederland. Ik snap het werkelijk niet.’

Haar college namens Radboud Reflects is dan ook bedoeld als tegenwicht: een vrouw die praat over vrouwen. Vanwege haar filosofische achtergrond is haar onderwerp geen verrassing: een ode aan de onderbelichte vrouwelijke denkers van de afgelopen twee eeuwen. ‘Het wordt een positief verhaal over vrouwen zoals Simone de Beauvoir, Rosa Luxemburg en Hannah Arendt. In de negentiende en twintigste eeuw vielen vrouwen buiten de academische wereld van de mannelijke schrijvers, en daar waren ze zich van bewust. Daarom verschilt hun schrijfstijl opvallend van die van mannelijke filosofen uit dezelfde tijd. Daar ga ik op focussen.’

Voor studenten is het Boekenfeest belangrijk, vindt Vasterling. Niet alleen voor hun algemene ontwikkeling, maar ook omdat studenten volgens haar steeds minder lezen. ‘Ik moet mijn eerstejaars steeds meer uitleggen. Sommigen weten niet meer dat er een Holocaust was in de Tweede Wereldoorlog.’ Ze wijst sociale media en internet als schuldigen aan – online afleidingen verdelen en fragmenteren de aandacht van studenten. ‘Vroeger was er een gedeelde publieke ruimte, waarin iedereen het had over dezelfde verschijnselen. Dat zie ik nu steeds minder, en dat is een problematische ontwikkeling.’

Roel Smeets en vrouwen in hedendaagse Nederlandse romans

Roel Smeets is lid van de programmacommissie van het Boekenfeest. De docent Moderne talen en culturen was verantwoordelijk voor de organisatie van de mini-colleges. ”De vrouw’ is natuurlijk een heel breed thema, dus zo lastig was het niet’, zegt hij. Hij zorgde ervoor dat qua gender de opstelling zaterdag gelijk is: netjes twee mannen en twee vrouwen. ‘Het is belangrijk om je ervan bewust te zijn wat je presenteert op zo’n podium, zeker bij een dergelijk thema. Je moet niet het beeld scheppen dat aan de universiteit alleen maar witte mannen werken.’

Zelf geeft hij ook een mini-college. Voor zijn proefschrift ontwikkelt hij computerprogramma’s die (onder anderen) duizenden personages analyseren uit honderden verschillende Nederlandse romans. Alvast een voorproefje van de resultaten: ‘In heel veel culturele domeinen, niet alleen boeken, zie je een zelfde patroon: vrouwen zijn in de minderheid – met ongeveer een verhouding van twee mannen op één vrouw – en vaak worden ze stereotiep neergezet. Een goed voorbeeld daarvan zijn de beroepen die de personages veelal hebben. Onder mannen zie je veel dokters en schrijvers, terwijl vrouwen vaak worden neergezet als huisvrouw of prostituée.’

Als hem wordt gevraagd naar de schijnbare afwezigheid van ‘de moeder’ bij zijn onderwerp, twijfelt hij even hoeveel hij zal onthullen, maar vertelt uiteindelijk toch het hele verhaal. ‘Dit was een bredere discussie die we hadden in de programmacommissie. Het thema is nogal ongelukkig gekozen: er wordt mee gesuggereerd dat de moeder- en de vrouwrol onafscheidelijk zijn. Dat je als vrouw gedefinieerd wordt door moederschap. Wij voelden ons daar niet bij thuis en hebben dus eigenlijk het hele Boekenfeest wat breder genomen. We wilden het thema niet bevestigen, maar juist problematiseren.’

Maaike Koffeman en de verbeelding van Madame Bovary 

Ook het mini-college van Maaike Koffeman beperkt zich niet tot ‘de moeder de vrouw’. Zij richt zich op de receptie van één zeer belangrijk literair personage door de tijd heen: Emma Bovary, de hoofdpersoon uit de beroemde roman van Gustave Flaubert. ‘Ik heb gekeken naar vertalingen in het Nederlands en vooral ook naar beeldmateriaal, zoals illustraties, en films.’

‘De manier waarop het personage wordt uitgebeeld, zegt heel veel over de tijd waarin de film gemaakt is. In de jaren veertig is Emma Bovary een hysterische femme fatale, in de jaren zestig een halfnaakte seksbom, in de jaren negentig juist een feministisch icoon.’

In haar mini-college laat Koffeman veel beeldmateriaal zien. ‘Als je de films, stills en boekomslagen chronologisch achter elkaar zet, wordt duidelijk in welke tijd ze gemaakt zijn. Je zou kunnen zeggen: elke periode krijgt de Madame Bovary die bij haar past.’

Over de rol van de universiteit op het Boekenfeest heeft Koffeman genoeg ideeën. ‘Ik denk dat het goed is dat wij onze kennis delen met het algemeen publiek. Omdat de wetenschap wordt betaald met publiek geld, is het belangrijk dat wij iets teruggeven. Het nut van de geesteswetenschappen wordt vaak in twijfel getrokken. Met zo’n activiteit kunnen wij laten zien waar we mee bezig zijn.’

Het Nijmeegs Boekenfeest is zaterdag 23 maart in De Vereeniging.