Een miljoen euro per jaar. Dat is volgens hoogleraar astronomie Heino Falcke nodig om mee te kunnen blijven draaien in de wereldtop in het onderzoek naar zwarte gaten. Nu NWO niet thuis geeft, wordt de situatie nijpend. De Radboud Universiteit springt mogelijk bij.

‘Nederland stapt uit toptelescoop’, kopte De Volkskrant afgelopen zaterdag. Wat is het geval? De onderzoeksgroep van Heino Falcke heeft moeite financiering te vinden om haar onderzoek naar zwarte gaten een vervolg te geven. In de krant spreekt de hoogleraar astronomie de vrees uit dat ‘we’ straks niet meer kunnen meedraaien in de wereldtop.

Afgelopen voorjaar was Falcke nog wereldnieuws, als boegbeeld van het wereldwijde EHT-consortium dat voor het eerst een foto van een zwart gat maakte. Het kosmische monster staat in het centrum van sterrenstelsel M87, op 55 miljoen lichtjaar van de aarde.

Na deze mijlpaal wil het EHT-team (Event Horizon Telescope) vooruit. Een foto van het zwarte gat in het centrum van ons melkwegstelsel moet er komen, net als bewegende beelden. Ook willen de astronomen andere telescopen toevoegen aan het netwerk, dat nu uit acht instrumenten bestaat.

Daarvoor is wel geld nodig. Maar waar de Amerikanen in het consortium net een toezegging van 12 miljoen dollar hebben gekregen, staat de teller in Nederland voorlopig nog op nul. Vier van Falckes aanvragen bij onderzoeksfinancier NWO zijn de afgelopen tijd afgewezen. Mogelijk Europees geld volgt op zijn vroegst in 2021, verwacht de sterrenkundige. En dat is te laat. Voor volgend jaar is er nog geld, daarna wordt het lastig om tijdelijke onderzoekers zoals promovendi en postdocs aan te stellen, die veel van het dagelijkse werk doen.

Had u niet betere voorstellen moeten schrijven?

‘Ik wil niet te veel aandacht besteden aan de redenen waarom ze afgewezen zijn. Kijk naar voetbal, dan heeft het ook geen zin om met de scheidsrechter in discussie te gaan. Het is zoals het is.’

‘Weet je, er is ongelooflijk veel aandacht geweest voor de foto van dat zwarte gat. Wereldwijd. Ik heb ook zelf bijzonder veel tijd gestoken in outreach, in de vorm van lezingen en bijvoorbeeld optredens in de media. Ik vind het belangrijk om de resultaten zo te delen, maar het zorgt ook voor veel werkdruk. Maar misschien schrijf je dan niet het allerbeste onderzoeksvoorstel.’

Hoe moet het nu verder?

‘Voorlopig draaien we nog mee in het consortium. Je wordt er niet meteen uitgezet, maar op een gegeven moment moet er wel geld komen. Anders zeggen ze: die mooie resultaten zijn leuk, maar ook iets uit het verleden. Tijdens een gezamenlijke bijeenkomst afgelopen zomer stond ik met lege handen. Ik kan je zeggen, dat voelt niet fijn.’

Waarom is het belangrijk dat er geld komt voor het Nederlands aandeel in het zwarte gat-onderzoek?

‘We hebben dit project van de grond af mee opgebouwd en erin geïnvesteerd. Nu kunnen we er eindelijk oogsten. We hebben een foto en kunnen daarop voortbouwen. Ik ben een boegbeeld van het project geworden. Het is zonde om er nu niet mee door te gaan.’

Wat moet er gebeuren?

‘Er is meer structurele financiering nodig in Nederland voor wetenschappelijk onderzoek, ook voor langetermijnprojecten zoals dit. Je kunt niet steeds grotere studentenaantallen hebben en tegelijkertijd niet meer geld willen investeren in universiteiten. Competitie om geld is goed, maar niet te veel. Het slagingspercentage is gewoon heel erg laag, soms maar zeven procent. We moeten meer een balans vinden. Ik hoop dat die discussie nu nog meer gevoerd gaat worden.’

Er klinkt ook gemor. Een afgewezen beursaanvraag is business as usual, zeggen verschillende onderzoekers. Waarom zou voor u een uitzondering gemaakt moeten worden?

‘Ik heb wel begrip voor hun standpunt. Zij voelen dezelfde druk als ik om onderzoeksfinanciering te krijgen. Maar ik spreek voor mezelf. Ik vind het zonde van alle tijd en geld dat er al in gestoken is.’

Hoeveel geld heeft u nodig?

‘Structureel ongeveer een miljoen euro per jaar, denk ik. Dat vind ik niet belachelijk veel. Maar goed, anderen zeggen: je kunt ook een hoop andere dingen doen voor dat geld.’

En als er geen geld komt?

‘Dan ga ik een rustig leven tegemoet. Dan kan ik eindelijk een boek schrijven over onze ontdekking. Gezien de ongelooflijk drukke tijd die achter me ligt is dat helemaal geen straf. Ik heb geen medelijden nodig.’

Geen plannen dus om Nederland te verlaten, zoals uw Leidse collega Remo Tilanus zegt te overwegen?

‘Daar heb ik nog niet over nagedacht. Ik ben hier graag. Het fijne van Nederland vind ik ook wel dat we er uiteindelijk altijd wel uitkomen.’