De behandeling van vreemdelingen doet denken aan de misstanden uit de toeslagenaffaire, stellen juristen van de Radboud Universiteit na onderzoek. ‘Meer discussie over het functioneren van het systeem is broodnodig.’

Een onvermurwbare overheid die een kwetsbare groep wantrouwt, te weinig oog heeft voor de menselijke maat en daar bij de rechter mee wegkomt. Klinkt herkenbaar?

Deze uitkomst heeft niks te maken met de toeslagenaffaire, waar vergelijkbare conclusies werden getrokken, maar is de analyse van acht wetenschappers van het Centrum voor Migratierecht in een artikel in het Nederlands Juristenblad. Zij beschrijven hoe vreemdelingen klem zitten in het steeds strenger wordende vreemdelingenbeleid. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) kijkt nauwelijks naar individuele omstandigheden en de rechtelijke macht geeft onvoldoende tegengas.

‘Wij zagen in het eindrapport van de toeslagenaffaire dezelfde factoren die in het migratierecht al jarenlang zichtbaar zijn’, vertelt onderzoeker Ashley Terlouw. De toeslagenaffaire leidde tot extra aandacht voor de machtspositie van de overheid tegenover de ‘kleine man’. Het was aanleiding voor de onderzoekers om de vreemdelingenproblematiek vorige week vrijdag met hun artikel Ongezien onrecht in het vreemdelingenrecht in het vakblad extra onder de aandacht te brengen.

Besluitenmachine

Want die problemen zijn er volop, zeggen de onderzoekers. Een resultaat van een slecht functionerend systeem, te beginnen bij de uitvoeringsinstanties waarmee vreemdelingen te maken krijgen: met name de IND, maar ook de Belastingdienst voor toeslagen en DUO voor de inburgeringsexamens. Volgens de wetenschappers acteert met name de IND als bikkelharde besluitenmachine waar individuele omstandigheden nauwelijks meespelen. Zo gold bij gezinshereniging het motto: ‘Een euro te weinig inkomen en het feest gaat niet door.’ Ruimte voor uitzonderingen zijn maar beperkt.

Bestaande wetten worden keihard gehandhaafd. Zo beschrijven de wetenschappers het verhaal van de Nederlandse Isra. Al haar toeslagen stopten omdat ze getrouwd was met een man die niet rechtmatig in Nederland verbleef. Met alleen haar werk was ze niet langer in staat om haar man en vier kinderen te onderhouden. Om verdere schulden en uithuiszetting te voorkomen, besloot het echtpaar een scheiding aan te vragen.

Waakhond

Het harde beleid van de IND staat niet op zichzelf, maar wordt gevoed door de politiek, aldus de onderzoekers. Die zette onder druk van de publieke opinie de afgelopen jaren in op een hard migratie- en integratiebeleid. Zo kan de staatssecretaris sinds 2019 niet langer een uitzondering maken voor schrijnende gevallen. Ook krijgen asielzoekers sinds dit jaar niet langer een gratis advocaat bij hun eerste interview met de IND.

De rechterlijke macht fungeert volgens de juristen te weinig als waakhond. In het bijzonder de Raad van State (RvS) laat de persoonlijke omstandigheden van asielzoekers te weinig meespelen. Ook stellen de onderzoekers vraagtekens bij de handelswijze van de RvS. Zo wordt zo’n 85 procent van de zaken afgedaan met een uitspraak zonder inhoudelijke motivering, waardoor partijen niet weten wat de argumentatie erachter is.

Ingrijpen

Dat het anders moet, is volgens de onderzoekers duidelijk. Ze roepen op tot ‘zelfdenkzaamheid’, waarbij iedere laag van het systeem nagaat of de eigen acties nog wel proportioneel zijn. ‘We hopen dat door dit artikel mensen aan het denken worden gebracht over het vreemdelingenbeleid’, zegt Terlouw. ‘Als je hoort over de schrijnende gevolgen die het met zich meebrengt, ga je er toch vaak anders over denken. Dat is ook bij de toeslagenaffaire gebeurd.’ Haar collega-onderzoeker Karen Geertsema sluit zich daarbij aan. Ze benadrukt dat streng ingrijpen soms nodig is, maar dat het beleid nu is doorgeslagen. ‘Meer discussie over het functioneren van het systeem is daarom broodnodig.’

Deze week werd overigens in Den Haag een bundel van migratieadvocaten met dezelfde boodschap gepresenteerd. Daarin stonden de verhalen van 48 asielzoekers die te maken kregen met de harde hand van de staat. De advocaten overhandigden het rapport aan Bart Jan van Ettekoven van de Raad van State en enkele Tweede Kamerleden.