Wetenschappers luiden de noodklok: door corona is het aantal mensen dat mee wil doen aan hun experimenten drastisch teruggelopen. Het zorgt voor ongebruikte scanners, vertraagde projecten en kleinere studies dan gewenst. Dat heeft ook weer gevolgen voor de betrouwbaarheid van onderzoeksconclusies.

Proefpersonen zijn de brandstof voor de motor van veel wetenschappelijke vakgebieden. Psychologen, pedagogen, taalwetenschappers: allemaal zijn ze afhankelijk van vrijwilligers die in hun lab mee willen doen aan onderzoek. Sinds corona zijn die vrijwilligers er echter veel te weinig, zeggen onderzoekers van het Donders Instituut, het Behavioural Science Institute (BSI) en het Max Planck Instituut.

Zo zoekt promovendus Sjoerd Meijer van het Donders Instituut nog 52 proefpersonen. Voor een hersenstudie naar sociale angst heeft hij 64 mensen nodig die drie keer naar het MRI-lab willen komen. Ook al staat daar een vergoeding van 55 euro tegenover, vrijwilligers schrijven zich maar mondjesmaat in. ‘Mijn onderzoekt loopt zeker een aantal maanden vertraging op, misschien wel een jaar’, aldus Meijer.

Liever wachten tot na corona

De proefpersoonschaarste heeft verschillende redenen, zeggen Meijer en andere onderzoekers waar Vox mee sprak. Het grootste probleem is dat er veel minder studenten op de campus rondlopen dan normaal, vanwege het vele online-onderwijs. Studenten vormen het overgrote deel van deelnemers aan wetenschappelijke studies. Omdat ze jong zijn, zijn ze vaak gezond en werken hun hersenen nog optimaal – ongeveer na je vijfendertigste nemen je hersenen in grootte af.

Ook wachten studenten soms liever tot corona voorbij is voordat ze een lab binnengaan. ‘Ondanks dat we ons strikt aan alle maatregelen houden’, zegt hoogleraar Karin Roelofs, voorzitter van de interne Donderscommissie die over meetapparatuur en onderzoekslogistiek gaat. Een laatste moeilijkheid, vervolgt ze, is dat proefpersonen soms last-minute afzeggen met mogelijke coronaklachten. ‘Overmacht, maar desalniettemin vervelend, want een gereserveerd lab kan op dat moment niet meer voor iemand anders gebruikt worden.’

Verstoffen

Sinds corona worden reserveringen van MRI-scanners vaker geannuleerd, beaamt Paul Gaalman, labmanager van de MRI-scanners in het Trigon-gebouw. Toch is het niet zo dat de drie scanners onder zijn hoede nu ongebruikt staan te verstoffen, relativeert hij de situatie. ‘Vorig jaar was het een stuk dramatischer, na de eerste golf. De laatste maanden wordt het juist weer wat drukker.’

In het BSI-lab is het daarentegen nog flink rustig, zegt labmanager Ronny Janssen. ‘Vooral voor EEG-onderzoek met kinderen is het nu lastig deelnemers vinden. Dat mensen door de overheid opgeroepen worden om zo min mogelijk te reizen, helpt ook niet.’

‘De verloren tijd inhalen is lastig’

Een gebrek aan proefpersonen heeft fikse gevolgen. Allereerst komen onderzoekers in de knel, met name promovendi en postdocs, met hun tijdelijke aanstellingen. Deels is dat op te vangen door verlengingsregelingen van de universiteit, maar die zijn bedoeld voor contracten die het huidige kalenderjaar aflopen. Promovendus Meijer: ‘Ik ben afgelopen september pas begonnen. Is er voor mij over drie jaar ook nog compensatie, of verwacht men dat ik de vertraging in de tussentijd wel inloop?’

De verloren tijd inhalen is lastig, legt hoogleraar Roelofs uit. ‘Experimenten uitvoeren kost veel tijd in ons vakgebied. Ik denk dat we er eerder naartoe gaan dat promovendi dan maar een experiment minder doen voor hun proefschrift.’ Dat hoeft overigens niets af te doen voor de kwaliteit van hun doctoraat, benadrukt ze. ‘Het blijft een proeve van bekwaamheid. Die kun je ook afleggen met drie experimentele hoofdstukken.’

Voor masterstudenten vindt ze het extra sneu. Roelofs: ‘Vooral voor de internationals. Zij zijn hier maar kort en komen nu nog minder op de universiteit, zelfs al mogen ze experimenten doen. Zo krijg je heel weinig mee van hoe het is om mee te lopen op een internationaal onderzoeksinstituut.’

Online experimenten

Experimenten vervangen door online varianten kan soms ook een oplossing zijn, maar lang niet altijd. ‘Je kunt simpelweg niet iemands hersenen scannen als die persoon thuis achter een computer zit’, vertelt Hanneke den Ouden, onderzoekster bij Sociale Wetenschappen. ‘Ook oogbewegingen zijn dan veel minder betrouwbaar te meten.’

Niet vertraging is een probleem. Het deelnemerstekort komt ook de betrouwbaarheid van onderzoeksconclusies niet ten goede. Den Ouden: ‘Een promovendus van mij wil een herhaalstudie doen, om andere bevindingen te bevestigen. Het liefst willen we daarvoor 50 proefpersonen testen, om statisch betrouwbare uitspraken te doen.’ Nu brengen ze dat mogelijk terug naar 35, omdat het project anders te lang duurt. ‘Dat is een risico. De kans bestaat dat we ons eerste resultaat niet kunnen bevestigen, alléén doordat de groepsgrootte te klein was.’ Het levert haar medewerkers veel stress op, merkt ze.

‘Het voelt slecht om belastinggeld aan Facebook over te maken voor wervingsadvertenties’

In de hoop meer deelnemers te trekken, wordt voor sommige projecten momenteel extra geadverteerd. Zo is de grote Healthy Brain Study actief online aan het werven. En veel kleinere, regeliere studies plaatsen eigen advertenties op Facebook. Den Ouden heeft daar wel een dubbel gevoel bij. ‘Hopelijk werkt het. Tegelijkertijd voelt het wel slecht om belastinggeld op die manier aan Facebook over te maken. We moeten ook waken voor een advertentiestrijd tussen onderzoekers. Hopelijk zijn zulke advertenties snel niet meer nodig.’

Wie mee wil doen aan onderzoek, kan zich inschrijven in het centrale aanmeldsysteem SONA. Ook niet-studenten kunnen meedoen, zolang ze maar voldoen aan deelnamecriteria zoals leeftijd. Die kunnen verschillen per onderzoek.