Sommige medicijnen kosten bakken met geld én CO2-uitstoot tijdens de productie, om vervolgens ongebruikt in de afvalbak te belanden. Kan dat niet anders, vroegen onderzoekers van het Radboudumc zich af. Sinds maart 2021 experimenteren ze met heruitgave van medicatie, met succes.

We gooien in Nederland jaarlijks voor honderden miljoenen euro’s aan medicijnen weg, ontdekte Charlotte Bekker tijdens haar promotieonderzoek aan de Universiteit Utrecht. ‘Bijna elke patiënt die medicatie mee naar huis krijgt, houdt op een bepaald moment medicijnen over. Soms zelfs best veel.’ In elke apotheek staat een ton om zulke medicatie in te zamelen, maar de inhoud gaat nu nog linea recta naar de verbrandingsovens. Geldverspilling, en ook nog eens zonde van de onnodige CO₂-uitstoot tijdens productie én verbranding.

‘Die berg medicatieafval, dat ís niet allemaal afval’, stelt Bekker, die na haar promotieonderzoek als onderzoeker aan de slag ging bij het Radboudumc. ‘Daar zitten veel geneesmiddelen bij die ongebruikt zijn, niet over de datum en waarvan de kwaliteit niet achteruit is gegaan omdat ze op de juiste temperatuur zijn bewaard. Die zouden we kunnen terugnemen in de keten.’

Het idee is niet nieuw, dat Bekker het met collega’s daadwerkelijk in de praktijk brengt wél.  Ze startte in maart 2021 een studie in de apotheken van vier ziekenhuizen: het Radboudumc, UMC Utrecht, Jeroen Bosch ziekenhuis in Den Bosch en St. Antonius in Nieuwegein. Onlangs haalde ze het landelijke nieuws, omdat het experiment zo goed liep: ze hadden al 600.000 euro bespaard door ‘heruitgave’ (toen Vox haar sprak stond de teller op 700.000 euro). Bekker noemt het expliciet geen ‘hergebruik’, dat klinkt haar te veel alsof het tweedehands medicijnen zijn. ‘Dat zijn het niet. Ze zijn identiek aan nieuwe geneesmiddelen, ze zijn alleen even de apotheek uit geweest.’

Hoe kun je garanderen dat die teruggegeven medicijnen nog goed zijn?

‘We doen in elk medicijndoosje een temperatuurlogger, een chip ter grootte van een postzegel die elke 5 à 10 minuten de temperatuur meet. Als het doosje terugkomt, kun je met een druk op een knop zien of het niet te warm of koud is bewaard. Het doosje met logger zit in een dichtgeseald plastic zakje, zodat we zeker weten dat het niet is aangebroken. We geven doosjes niet opnieuw aan patiënten mee als ze open zijn, met bijvoorbeeld één strip eruit.’

‘Het zijn geen tweedehands medicijnen, ze zijn alleen even de apotheek uit geweest’

‘De reden dat deze aanpak niet eerder van de grond is gekomen, is dat veel mensen zich zorgen maken over de kwaliteit: doen mensen thuis geen gekke dingen met die geneesmiddelen? Ik hoop dat we uiteindelijk voldoende data hebben om erop te vertrouwen dat ze dat niet doen. Dan hoeft misschien alleen bij de meest temperatuurgevoelige medicatie nog een logger en is het voldoende om verpakkingen te verzegelen met plakkertjes, zoals nu al gebeurt.’

Jullie studie focust op kankermedicatie, waarom besloten jullie daar te beginnen?

‘Verzegelen en temperatuur loggen kost extra werk en materiaal, dus vanuit kostenoogpunt is deze aanpak alleen voor dure geneesmiddelen interessant. Dat gaat dan om medicatie vanaf 100 euro per verpakking. In de kankerzorg gebruiken veel patiënten dure medicatie van gemiddeld 3000 euro per doosje. En ze wisselen vaak van geneesmiddel, bijvoorbeeld omdat iets niet aanslaat. Er is dus veel verspilling.’

Wat vinden de patiënten ervan dat jullie medicijnen heruitgeven?

‘Over het algemeen reageren mensen heel positief. Ze zijn zich vaak erg bewust van de kosten van geneesmiddelen en willen graag iets tegen verspilling doen. Er doen nu meer dan 1000 kankerpatiënten aan de studie mee. Vijftig procent van de mensen die we vroegen zei ja, dat is een hoog percentage. Vaak willen patiënten niet omdat deelname veel tijd kost of omdat ze al aan een andere studie meedoen. Maar dat ging bij ons heel goed, wat een bevestiging is dat het publiek hierachter staat.’

Begin 2023 eindigt dit onderzoek. En dan?

‘Dan gaan we kijken wat de resultaten zijn, zowel financieel als op het gebied van het milieu. De milieu-impact uitrekenen, zoals verminderde CO₂-uitstoot, wordt nog een hele klus. Qua kosten hadden we ingezet op een half miljoen euro besparing, dat doel is al bereikt. We hebben nu zo’n zeven ton aan medicatie retour genomen en opnieuw uitgegeven.

Verder ben ik hard bezig om ervoor te zorgen dat alle Nederlandse ziekenhuizen kunnen starten met heruitgifte (van kankermedicatie, red.). Wet- en regelgeving belemmert dat nu nog. Voor dit onderzoeksproject in vier ziekenhuizen hebben we vrijstelling gekregen van het ministerie van Volksgezondheid, daarbuiten mag het nog niet.’

Heb je er vertrouwen in dat dat op korte termijn gaat veranderen?

‘Binnenkort zit ik samen met beroepsverenigingen bij het ministerie van Volksgezondheid, dan is het een beetje erop of eronder. Maar ik ben optimistisch. Onze resultaten waren positief en er is enorm veel draagvlak voor: je merkt dat iedereen het onzin vindt dat we goede producten weggooien. We kunnen niet meer om het probleem heen, zeker niet aangezien het ministerie en ziekenhuizen de Green Deal Duurzame Zorg hebben getekend. Eén van de pijlers daarin is “medicijnen en milieu”, daar valt verspilling ook onder.’

‘We hopen op een gedoogbeleid voor álle ziekenhuizen’

‘We moeten goed naar die wet- en regelgeving kijken, die is er niet voor niets. Maar de wet is wel verouderd, er zijn nu nieuwe problemen en nieuwe mogelijkheden. Waar we op hopen is een gedoogbeleid, dus een schriftelijke reactie van het ministerie dat ze deze werkwijze goedkeuren voor álle ziekenhuizen. En op langere termijn volgt hopelijk een wetswijziging.’

Blijft het bij kankermedicatie?

‘Voorlopig wel. Wij zijn wereldwijd de eersten in de zorg die dit doen. Dat betekent dat we alle barrières zelf moeten wegnemen en kleine stapjes moeten zetten. Voor kankermedicijnen hebben we nu data, dus daar beginnen we met uitbreiden. Als dat is gelukt, verwacht ik dat we redelijk snel andere dure geneesmiddelen kunnen gaan heruitgeven en misschien ook iets goedkopere medicatie. Al zal dit niet werken voor paracetamol of antibiotica, die zijn veel te goedkoop om de kosten eruit te halen. Daar moeten we nog iets anders op bedenken.’