Met de bundel ‘Zeven hoofdzonden en een paar deugden’ vieren de Nijmeegse theologen het honderdjarige bestaan van hun faculteit. In het boek, dat voor een breed publiek bedoeld is, geven elf auteurs theologische inzichten voor het alledaagse leven. ‘Het effect van religie op de samenleving is nog niet uitgespeeld.’

Niet alleen de Radboud Universiteit blaast dit jaar honderd kaarsjes uit, ook de Faculteiten der Rechten, Letteren én de Bijzondere Faculteit der Theologie vieren hun eeuwfeest. Daarom verschijnt bij Radboud University Press het boek Zeven hoofdzonden en een paar deugden.

In de bundel thematiseren elf Nijmeegse theologen de grenzen en dubbelzinnigheden van het menselijk bestaan. In ieder hoofdstuk staat een auteur stil bij één van de hoofdzonden die Paus Gregorius de Grote opstelde (hoogmoed, hebzucht, afgunst, woede, lust, gulzigheid en traagheid) of bij een deugd zoals liefde, rechtvaardigheid en billijkheid.

‘Actueel thema’

‘Dat is best een actueel thema, omdat elkaar in moreel opzicht de maat nemen weer terug is van nooit helemaal weg geweest’, zegt hoogleraar Carl Sterkens, die samen met hoogleraar Christoph Hübenthal het boek redigeerde. Met een kwinkslag: ‘Ook aan onze universiteit wordt soms gretig deelgenomen aan de wedloop naar morele superioriteit. Al vallen ook hier vaak oordelen als men van het denken moe is geworden.’

Volgens Sterkens was het niet eenvoudig om een overkoepelend thema te vinden. ‘De theologen bestaan uit historici, exegeten, ethici, en systematisch en empirisch georiënteerde onderzoekers. Volgens sommigen is theologie dan ook geen afzonderlijke wetenschapsdiscipline, maar een curriculum samengesteld uit verschillende disciplines.’

“Theologie is niet meer de koningin der wetenschappen (als ze dat ooit al was)”, schrijven jullie in de inleiding van de bundel.

Hübenthal: ‘Tot de late middeleeuwen was de theologie als integrerende discipline de koningin der wetenschappen, en de filosofie haar dienstmaagd. Een korrel zout is bij zo’n uitspraak uiteraard nodig. Met haar abstracties, vergezichten en ultieme vragen speelde de theologie een centrale rol. Met de secularisering is haar aanzien grotendeels verdwenen, en haar publiek gekrompen. Mensen geloven minder of anders dan vanuit het christelijke verhaal. Kerkelijke instituten zijn hier minder relevant voor de politiek, de economie en het culturele leven.’

‘De opleiding filosofie trekt nu meer studenten. Dat was ooit anders. Bij de oprichting van de Universiteit in 1923 zaten we nog in een, zij het ietwat kunstmatige, religieuze hoogconjunctuur.’

Hoe belangrijk was theologie voor de oprichting van de universiteit?

Sterkens: ‘Daar bestaan tegenstrijdige verhalen over. Volgens één versie had de nieuwe universiteit drie faculteiten nodig en was theologie gewoon goedkoop omdat ze weinig mensen en geen materialen nodig had. Maar dat verhaal is minstens onvolledig, zo niet fout. De oprichters van de Sint Radboudstichting wilden geen universiteit zonder een theologische faculteit. Hoe zou haar bijzondere status anders invulling kunnen krijgen? De Bisschoppenconferentie was er weinig enthousiast over: ze zaten niet te wachten op kritische denkers die de christelijke traditie bestudeerden. Men kan zich de vraag stellen of kerkelijke overheden de afgelopen honderd jaar echt ooit grondig van gedachten zijn veranderd.’

‘De universiteit hecht vooralsnog belang aan de theologie’

‘De universiteit hecht vooralsnog belang aan de theologie. omdat ze systematisch vragen stelt bij zingeving, de christelijke traditie in het bijzonder, en de uit haar voortgekomen waarden en normen bij maatschappelijke en wetenschappelijke vraagstukken.’

De ondertitel van de bundel luidt: ‘Theologische inzichten voor het alledaagse leven’. Ontbreekt het theologische perspectief te vaak in het maatschappelijke debat?

Sterkens: ‘Ik denk niet dat veel mensen het missen, maar ik vind het een belangrijk perspectief. Theologie kan een dimensie bieden om substantieel, kritisch en wat breder na te denken over vraagstukken van vandaag. Neem thema’s als hebzucht of rechtvaardigheid, die ook aan bod komen in het boek. Wat drijft mensen om steeds meer te hebben? Naast plat consumentisme, wellicht hun streven naar meer autonomie, zekerheid, waardigheid en status, maar ook omdat het troost biedt voor het ontbreken van andere vormen van geluk.’ En zo spelen alle andere menselijke tekortkomingen ons nog dagelijks parten.

Wat is het theologische perspectief in zo’n thema?

Sterkens: ‘De theologie levert een bijdrage aan dat vraagstuk, door bijvoorbeeld kritische kanttekeningen te maken bij die drijfveren. Kunnen wij wel absoluut autonoom zijn zonder andere mensen schade te berokkenen? Kun je zekerheid hebben over het eigen leven? En waarom zou waardigheid en status gekoppeld zijn aan vermogen? De theologie bestudeert hoe mensen op die vragen een antwoord hebben geformuleerd met verwijzing naar het goddelijke.’

Bestaan er binnen honderd jaar nog theologen en een faculteit theologie aan de Radboud Universiteit?

Sterkens: ‘Ik hoop van wel, en hou het zelfs voor mogelijk. Men zou zich natuurlijk ook kunnen voorstellen dat onze kerkhistorici op een bepaald moment naar geschiedenis verhuizen, de exegeten naar taalkunde, en de pastoraaltheologen naar sociale wetenschappen. Maar dat zou geen goede zaak zijn, want dat zou de opleiding en onderzoek versplinteren, en het theologische aspect verwateren. Ook een institutionele inbedding is nodig voor het behoud van een vakgebied. Dat is verdedigbaar omdat religie in het westen afneemt, maar wereldwijd groeit en relevant blijft. Dat geldt ook voor het christendom en het katholicisme. Het effect van religie op de samenleving is niet uitgespeeld. Dat moeten we blijven bestuderen om de wereld beter te verstaan. Ook hier kun je musea en cultuur trouwens niet begrijpen zonder iets van de christelijke traditie te kennen.’