Sinds 1 september heeft de Radboud Universiteit een bijzonder hoogleraar Feminisme en Christendom: Mariecke van den Berg. Dat die twee termen elkaar niet hoeven te bijten, weet ze zelf maar al te goed. 'Ik had vroeger graag een rolmodel gehad in mijn kerk.'

Ze vindt het wel leuk dat de titel al zo schurend klinkt. Bijzonder hoogleraar Feminisme en Christendom, zo mag Mariecke van den Berg zich met ingang van 1 september noemen. De leerstoel – onderdeel van de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiestudies en mogelijk gemaakt door het Catharine Halkes Fonds – betreft één dag in de week.

De hoogleraarstitel mag dan wel een contradictio in terminis lijken, nieuw is hij niet. Eind jaren zeventig introduceerde Catharina Halkes, een van de eerste vrouwelijke hoogleraren aan de Radboud Universiteit en de moeder van de feministische theologie, het project ‘feminisme en christendom’. ‘Tine Halkes’ grote opdracht, haar drive, was ook echt die twee dichter bij elkaar te krijgen’, zegt Van den Berg aan de telefoon. Op de Nijmeegse campus is ze – vanwege corona – nog niet geweest, maar plannen heeft ze genoeg. ‘Er komen in ieder geval gastcolleges in vakken van collega’s. Ik wil ook heel graag een publieksboek redigeren, bedoeld voor mensen die iets hebben met religie en zich ook herkennen in sociale issues als feminisme, of de positie van migranten.’ Van den Berg werkt haar andere werkdagen als universitair docent Interreligious Studies aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

‘Vanuit de feministische beweging is er al heel lang wantrouwen richting het christendom, maar ik denk dat het nu meer in elkaar overloopt’, aldus Van den Berg. ‘Feministen beseffen dat religie nou eenmaal onderdeel uitmaakt van samenleving, en de voorspelling dat het vanzelf wel zou verdwijnen, is niet uitgekomen.’

Feministische theologie, wat moeten we ons hierbij voorstellen? Feminisme door een theologische bril bezien, of theologie door een feministische?

‘De nadruk ligt meer op theologie vanuit een feministisch perspectief. Sommige feministische theologen onderzoeken heilige verhalen waarin het vrouwelijk- of lhbt-perspectief centraal staat, anderen kijken naar de rol van vrouwen bij het uitvoeren van rituelen en naar hun formele positie in de kerk. Vrouwen kunnen veelal geen ambtsfuncties vervullen.’

Hoe gaat u u uw positie invullen?

‘Ik word heel enthousiast van de bijbel. Ik wil verhalen uit de bijbel koppelen aan populaire cultuur. Neem bijvoorbeeld Conchita Wurst, de vrouw met baard die in 2014 het songfestival won. Zij is een heel mooi genderambigu persoon, die zowel weerstand als support opriep. Het bracht me op het idee in de bijbel op te zoeken welke ambigue personen je daar tegenkomt.

‘In het boek Handelingen vond ik een tekst over een van de eerste bekeerlingen naar het christendom. Het gaat om een eunuch, iemand die ontmand is, en daarmee ook genderambigu. Als feministisch theoloog wil je die genderambiguïteit uit dat verhaal meer naar voren halen. Want dat maakt uit. Hij is niet zómaar iemand.’

En u wil tijdens uw hoogleraarschap juist dit soort verhalen meer bekendheid geven?

‘Ja. Aan de ene kant kan ik de kerk laten zien dat haar eigen bronnen zoveel rijker zijn dan ze wellicht denkt. En aan de andere kant kan ik aan vrouwen of lhbt’ers – ook diegenen buiten de kerk– laten zien dat hun perspectief ertoe doet, ook in hele oude bronnen. Als je behoort tot een groep waarvoor binnen het christendom weinig ruimte is, dan kan zoiets heel veel uitmaken.’

Nu zou je kunnen zeggen: patriarchale regels en gebruiken zijn nu eenmaal onderdeel van het geloof. Waarom zou je die regels willen buigen, in plaats van zelf een nieuwe kerk te beginnen?

‘Jij zegt: het is nu eenmaal zo binnen de kerk. Maar veel feministische theologen zouden zeggen dat die mannelijke blik is ontstaan, omdat mannen eeuwenlang de dienst uitmaakten. Er had ook een ander christendom kunnen ontstaan, als dat anders was geweest. Naar dat andere christendom ben ik op zoek.

‘En waarom niet een vrouwenkerk of roze kerk oprichten? Ik denk dat veel vrouwen of lhbt’ers binnen een bepaalde geloofstraditie gebrand zijn op verandering van binnenuit. Zij voelen zich enorm met die traditie verbonden, het maakt een belangrijk onderdeel uit van hun identiteit. Ik was pas gespreksleider bij een online panel voor gelovige lhbt’ers. Daar was een joods transpersoon, die zei: “ik wil echt dat het voor de volgende generatie anders zal zijn. Het gaat niet alleen om mij, maar ook om kinderen die opgroeien binnen mijn traditie”. Ik had het zelf heel fijn gevonden als ik een rolmodel had gehad. Een sterke vrouw die de barricades opging in mijn kerk, of een lhbt-persoon, of allebei.’

Want wat is uw eigen achtergrond?  

‘Ik ben Nederlands Gereformeerd. Ik denk dat ik zolang ik me kan herinneren kritisch ben geweest op de kerk. Tijdens mijn studie theologie volgde ik een inleidend vak vrouwenstudies. Dat heeft een knop omgezet. Ik voelde al langer dat er iets niet klopte binnen de kerk, toen had ik de theorie om het onder woorden te brengen.’

Hoe uitte zich dat?

‘Ik ben een paar jaar niet naar de kerk geweest. Ik heb nette brieven geschreven naar alle christelijke clubjes waar ik in zat dat ik niet meer kwam. Maar ik merkte dat ik het enorm miste. Er is voor mij best een groot onderscheid tussen de kerk als instituut en de gemeenschap waar ik zelf deel van uitmaak. Met de eerst heb ik issues, de gemeente zijn mijn vrienden.’

En hoe is het nu?

‘Op zich voel ik me nu wel geaccepteerd. Ik ben ouderling binnen mijn kerk (een bestuurlijke functie, red.) en ik woon samen met een vrouw. Dat is in mijn kerkgenootschap soms wel een issue. Als feminist en homoseksueel, kan er altijd iets gebeuren in de gemeenschap waardoor je jezelf weer even apart gezet voelt. Als de landelijke kerk het onderwerp homoseksualiteit weer op de agenda zet, bijvoorbeeld, of er in de preek automatisch vanuit wordt gegaan dat iedereen hetero is. Dat maakt dat je merkt: ik maak geen onderdeel uit van de norm. Wat ik de afgelopen jaren geleerd heb, is die ervaring vruchtbaar maken. Dat doe ik in mijn werk.’