De kiezer staat morgen volgens politiek geograaf Henk van Houtum voor een lastig dilemma. De manier waarop de Europese Unie nu is ingericht en de Europese waarden uitdraagt deugt niet, maar een ‘nee-stem’ uitbrengen is geen alternatief. ‘Ik ben hartstikke vóór Europa.’

Als onderzoeker van grenzen legt Henk van Houtum de Europese Unie langs de lat van het asielbeleid: de buitengrenzen van de EU zijn zodanig opgetrokken dat duizenden vluchtelingen voor de kusten van Europa omkomen op gammele bootjes. Dit duidt volgens hem op een ‘technisch en moreel failliet van het grensbeleid van de Europese Unie’. Maar het openlijk en vooruitstrevend adresseren van het thema in de campagnes lukt niet.’ Er wordt gesproken van een economische en energie crisis, en van een crisis van de bedreiging van de nationale identiteit, maar de humanitaire crisis op de grenzen van de EU is geen thema. En als er al over wordt gesproken dan gaat de beschuldigende vinger naar de migrant, niet naar het eigen falend beleid’.

De huidige regelgeving leidt er alleen maar toe dat grenzen worden opgehoogd. ‘Het is technisch failliet, want het werkt averechts. Vluchtelingen zoeken steeds gevaarlijker wegen met steeds meer dodelijke slachtoffers tot gevolg.’ En het moreel failliet ziet hij in de gemaakte tweedeling tussen groepen mensen: uit sommige landen is men welkom en wordt men warm onthaald, terwijl mensen afkomstig uit een omvangrijke zwarte lijst van landen het welkom wordt ontzegd. ‘Het verbod op discriminatie op afkomst is nota bene in ons eigen artikel 1 van de Grondwet vastgelegd.’

Nationalisme
Het dilemma van de Europese Unie is het onvermogen met één stem te spreken, omdat het streven naar welke vorm van eenheid ook volgens Van Houtum ‘als vanzelf het nationalisme voedt’. Het nationalisme zit ook in de regels ingebakken, omdat elke land een eigen stem heeft in het beleid, wat je terugziet in de huidige campagnes waar partijen slogans over een ‘sterk Europa’ steeds in verband brengen met een ‘sterk Nederland’. ‘Alle landen hanteren nationale kieslijsten, waar een Europese lijst meer voor de hand zou liggen. Op deze manier organiseer je verkapte nationale verkiezingen.’

Een stemadvies zal Van Houtum niet uitbrengen. Een stem op een anti Europa-partij zet voor hem geen zoden aan de dijk, omdat je je zo buiten het debat over Europa plaatst. ‘En ik ben hartstikke voor Europa’. De idealen waar ze voor staat – samenwerking, verdraagzaamheid – gelden al eeuwen, stelt hij. ‘Daar hebben we de EU niet voor nodig, al doet de Unie het zelf graag anders voorkomen.’ Door de Unie is juist de verdraagzaamheid op het spel gezet, zo wijst Van Houtum op de landen rond de Middellandse Zee, waar verdraagzaamheid en open grenzen en handel eeuwenlang de boventoon hebben gevoerd. En wat hebben we nu? ‘De tegenstellingen worden uitvergroot en de ander wordt juist buiten gesloten. Een heilloze weg die de tolerantie in de EU en met de buren alleen maar verder onder spanning zet.’ / Paul van den Broek