‘Je zit op een eiland in de Pacific, je pakt je boot en je gaat varen. Je ziet wekenlang niks dan water en toch ga je door, want je hebt het vertrouwen: ik ga iets vinden.’ Natuurkundehoogleraar Uli Zeitler trekt in zijn oratie vandaag een parallel tussen wetenschappers en een bijzonder volk in de Stille Oceaan.

Uli Zeitler gaat vandaag tijdens zijn oratie naar eigen zeggen ongeveer ‘7 minuten en 30 seconden’ vertellen over waar hij als fysicus dagelijks mee bezig is: het kwantum-Hall-effect waaraan we onze steeds snellere mobieltjes te danken hebben. Een effect dat de Duitser Klaus von Klitzing in 1980 ontdekte in een koude winternacht in het magnetenlab in Grenoble. ‘Op dezelfde magneet als waar ik tien jaar later mijn promotieonderzoek heb gedaan’, zegt Zeitler.

Het is niet het enige onderwerp waar de hoogleraar halfgeleiders en nanostructuren in hoge magneetvelden zich mee bezighoudt, maar wel een belangrijk thema. En zeker niet iets waarover je eens lekker kunt uitweiden op de verjaardag van je schoonfamilie.

Hawaiki

Waar hij het wel over gaat hebben? Over Tupaia, een ontdekkingsreiziger uit Polynesië die leefde in de achttiende eeuw, een van de leiders van de Tapatupuateu – ‘ik heb er twee uur over gedaan om dat goed uit te spreken’. Vanuit hun thuisbasis, het eiland Hawaiki in de Stille Oceaan, verkenden de Polynesiërs al eeuwenlang de hele wereld. En met succes. ‘Ze zijn gewoon op onderzoek uit gegaan, al vanaf het jaar duizend voor Christus. Met zeilboten en zonder navigatie. Zo hebben ze een derde van de wereld in kaart gebracht. Het is niet honderd procent zeker, maar wel aannemelijk dat ze zelfs in Zuid-Amerika zijn gekomen.’

‘Voor het zoeken en verkennen van onbekende werelden, moeten we verder kijken dan onze horizon’

Tupaia en zijn landgenoten gingen te werk zoals Zeitler en zijn collega’s nu nog te werk gaan in het lab voor hoge magneetvelden (HFML). ‘Het onderzoek dat wij doen is volledig exploratief. Wij gebruiken magneetvelden om iets te leren over de elektrische eigenschappen van materialen. Het onderzoek is nuttig voor de voortschrijdende technologie, alleen: op het moment dat we onderzoeken weten we nog niet op welke manier. Het gaat verder dan we zelf kunnen kijken.’

Horizon

Vergelijk het met de ontdekkingstochten van de Polynesiërs. ‘Je zit op een eiland in de Pacific, je pakt je boot en je gaat varen. Je ziet wekenlang niks dan water en toch ga je door, want je hebt het vertrouwen: ik ga iets uiteindelijk vinden.’ Voor het zoeken en verkennen van onbekende werelden, moeten we verder kijken dan onze horizon, is Zeitlers boodschap.

Polynesië was in de tijd van Tupaia een kenniscentrum voor ontdekkingsreizigers. De Engelse zeevaarder en cartograaf James Cook liet zich persoonlijk adviseren door Tupaia. De parallel met het lab voor hoge magneetvelden (HFML) op de Nijmeegse campus is duidelijk, vindt Zeitler. ‘Het HFML is ook een kenniscentrum waar mensen uit de hele wereld komen om onderzoek te doen en kennis te vergaren en –ook belangrijk- die kennis thuis toe te passen.’

En ook bij het HFML gaat het de onderzoekers – als het goed is – om meer dan het eigenbelang. ‘Onze taak is niet zozeer individueel te excelleren als wel dingen te vinden waar de hele mensheid wat aan heeft.’