Muziek kan verschillende emoties oproepen, zoals verdriet, blijdschap of ontroering. Stilte daarentegen wordt vaak gezien als een leegte die snel gevuld moet worden. Maar wat als je stilte bewust op de voorgrond plaatst? Die vraag stelt psychiater Anne Speckens vanavond op Radboud Sounds.

Anne Speckens is hoogleraar Psychiatrie en directeur van het Radboudumc Centrum voor Mindfulness. Door haar wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van mindfulness is ze zeer bekend met de voordelen van stilte. ‘In mijn werk richt ik me vooral op mensen met psychische klachten, zoals terugkerende depressies en ADHD. Voor deze mensen helpt het om momenten van rust in te bouwen.’

‘Stilte opzoeken in je dagelijkse leven klinkt makkelijk, maar is het niet’

Speckens: ‘Maar mindfulness wordt ook buiten de gezondheidszorg toegepast. De methode kan zelfinzicht geven en bijdragen aan persoonlijke ontwikkeling.’ Mindfulness kan ook heel goed ingezet worden in het onderwijs, stelt de hoogleraar. ‘Via mindfulness kun je jongvolwassenen leren zich niet mee te laten slepen door de drukte om hen heen, maar bewust aanwezig te zijn bij wat er is. Daarmee kunnen zij meer genieten van de prettige momenten die ze meemaken en beter omgaan met de lastige. Tijdens ons programma op Radboud Sounds over stilte krijgen de bezoekers daar een voorproefje van.’

Een programma over stilte tijdens een festival. Dat klinkt apart.

‘Het is inderdaad een opvallend concept, maar toch denk ik dat het goed op het festival past. Deels doordat muziek alleen door stilte kan bestaan – muziek is een samenspel van geluid en stilte. Maar ook omdat mensen vaak meegaan met de massa, zonder na te gaan wat zij zelf willen, zeker op festivals. Het is interessant om te kijken wat er gebeurt als bezoekers er met hun volledige aandacht bij zijn. Daar kan stilte bij helpen.’

‘In dit programma gaan we het hebben over stilte opzoeken in je dagelijkse leven. Dat klinkt gemakkelijk, maar dat is het niet. Je moet er namelijk actief aan denken. Dat doe je niet wanneer je de hele dag op de automatische piloot doordendert. Als je in gezelschap bent van anderen is dat nog lastiger. Het lijkt mij daarom mooi om tijdens het festival een paar minuten stilte met elkaar te creëren, en te voelen hoe dat is.’

Is dat niet hetzelfde als iets met aandacht doen?

‘Dat klopt. De stilte-oefeningen die wij gebruiken worden daarom ook wel “aandachttrainingen” genoemd. Het gaat erom dat je dingen in het dagelijks leven met aandacht doet. Dat kan door een moment van stilte op te zoeken, maar ook door bijvoorbeeld actief te luisteren naar muziek. Als je je daar écht op richt, hoor je veel meer dan wanneer muziek op de achtergrond speelt.’

In uw werk gebruikt u veel methoden uit mindfulness, een techniek die de afgelopen jaren steeds bekender en gangbaarder is geworden. Hoe komt dat?

‘We leven in een maatschappij waarin veel gaande is. We worden dan ook voortdurend gebombardeerd met informatie. Zowel auditief als visueel. Media spelen in op de verslavingsgevoeligheid van de mens en we zoeken daarnaast uit onszelf graag prikkels op. Momenten van stilte zijn daarom tegenwoordig een stuk minder vanzelfsprekend, terwijl we die wel nodig  hebben.’

‘Ik hoop stiekem dat het publiek direct met meer aandacht naar het volgende programma gaat’

‘Die behoefte komt ook doordat vroegere instituten zoals de Kerk, die jarenlang een plek voor stilte en reflectie boden, tegenwoordig een minder belangrijke plek hebben in de maatschappij. Mensen zoeken daarom alternatieve manieren om stil te staan bij wat ze belangrijk vinden en hoe ze hun leven willen leiden. Zoals via mindfulness.’

‘Dat mindfulness tegenwoordig een minder zweverig imago heeft komt ook doordat er de afgelopen jaren veel wetenschappelijk onderzoek naar is gedaan, ook vanuit onze onderzoeksgroep. De methode wordt daardoor inmiddels vrij standaard toegepast op verschillende maatschappelijke terreinen, ook internationaal.’

Wat hoop je dat het publiek meeneemt van jullie programma?

‘Ik hoop stiekem dat het publiek al direct met meer aandacht naar het volgende programmaonderdeel gaat. Dat de mensen écht gaan luisteren en kijken. Je kan dan meer van zo’n avond genieten dan wanneer je het aan je voorbij laat gaan, en dat is belangrijk. Geniet van wat er te genieten valt. Dat kan je leven verrijken.’

Dit programma is onderdeel van Radboud Sounds. Het festival over de wetenschap van muziek met lezingen, dans, livemuziek en meer op vrijdag 12 mei 2023, tussen 20.00 uur en 01.00 uur, in Doornroosje.