‘Vernieuwing.’ Dat is het thema van de opening van het academisch jaar komende maandag. Volgens rector Bas Kortmann is vernieuwing hard nodig omdat Nederland rap verandert. Hij noemt studenten ‘de vormgevers van de toekomst’. Dus moeten juist zij aan de bak. Onder het motto ‘verbeter de wereld, begin bij jezelf’ op voxweb.nl deze week een korte serie over wat anders moet op de universiteit. Vandaag: open access, een kwestie van tijd. Voor veel onderzoekers is open access, gratis online toegang tot alle wetenschappelijke publicaties, vooral een mooie droom. Tussen droom en daad staan in dit geval de commerciële uitgeverijen. Neem het tijdschrift Nature. Een toonaangevend tijdschrift, maar collega’s kunnen je tekst niet lezen. Tenzij de instelling waaraan ze werken een abonnement heeft op het tijdschrift. Dat abonnement kost nogal wat. De Universiteitsbibliotheek (UB) betaalt alleen al voor een abonnement op Nature jaarlijks 12.500 euro. En er zijn nog veel meer wetenschappelijke tijdschriften waar de UB niet omheen kan. De bibliotheek heeft ruim 20.000 abonnementen, op zowel papieren als digitale tijdschriften. Totale kosten: 3,5 miljoen euro. Wrang ‘Het wrange is dat je als universiteit moet betalen om de artikelen te lezen van je eigen onderzoekers’, zegt UB-directeur Natalia Grygierczyk. Hoogleraar Maroeska Rovers bij het UMC St Radboud heeft er evenmin begrip voor: ‘Wij krijgen veelal publiek geld om onderzoek te doen en vervolgens worden uitgeverijen betaald om dat onderzoek te laten zien. Dat klopt natuurlijk niet.’ Afgelopen zomer schakelde de UB 35 studenten in om op internet te zoeken naar publicaties van Nijmeegse wetenschappers. Waar mogelijk werd de publicatie online gezet in de zogenaamde Radboud Repository, een vrij toegankelijke database met wetenschappelijke artikelen. Onderzoekers kregen een mail waarin ze konden aanvinken of ze toestemming gaven voor de opname van hun artikelen in deze database. Tot nu toe hebben 700 auteurs dat gedaan. Eigenlijk is iedereen het er wel over eens: open access is het weerwoord tegen de hoge tarieven van de commerciële uitgeverijen. Ook de EU sprak zich in juli uit voor open access: de Europese Commissie stelde dat met publieke middelen gefinancierd onderzoek openbaar moet worden gemaakt. Peer review Maar hoe het in de praktijk moet, daar zijn de betrokkenen nog niet over uit. Wie moet straks bijvoorbeeld de coördinatie op zich nemen van het systeem van peer review waarbij wetenschappers elkaars artikelen beoordelen? Rovers: ‘De wetenschap is gebaat bij dit peer review proces. Het is belangrijk dat we dit systeem in stand houden.’ Grygierczyk overlegt druk met haar collega-UB-directeuren (in totaal is universitair Nederland jaarlijks 36 miljoen euro kwijt aan abonnementsprijzen) en wetenschapsorganisatie NWO buigt zich ook over de uitvoering. ‘We moeten dit in nationaal, liefst internationaal, verband aanpakken. Een individuele wetenschapper kan niet in zijn eentje een vuist maken tegen een uitgeverij, want dan kan hij het wel vergeten met z’n publicaties’. / Martine Zuidweg, foto Subcircle