Hardvochtig of niet, de langstudeerboete komt eraan. En de kritiek van het bedrijfsleven op de bezuinigingen verandert voorlopig ook niets aan de koers van het kabinet, bleek woensdag in een debat over het hoger onderwijs.

Het bedrijfsleven maakt zich grote zorgen over de bezuinigingen op onderwijs en onderzoek, staat in een open brief van werkgeversorganisatie VNO-NCW. Hij is getekend door grote bedrijven als Siemens, Vodafone, Nationale Nederlanden, Airbus, FrieslandCampina en chipsfabrikant NXP. Drie Nederlandse universiteiten, waaronder de Radboud Universiteit, lieten afgelopen woensdag hun steun blijken door de brief via hun Instagram-account te verspreiden.

De brief speelde een grote rol in een Tweede Kamerdebat over het hoger onderwijs, want het kabinet en de vier regeringspartijen verdedigen de bezuinigingen vaak met een verwijzing naar de lastenverlichting voor bedrijven. Maar nu vallen zelfs die bedrijven hen af, ziet de oppositie.

Anti-bedrijfsleven

Luc Stultiens (GroenLinks-PvdA) wreef het erin. ‘De VVD is niet alleen een anti-onderwijspartij, maar ook een anti-bedrijfslevenpartij geworden en ik vraag me af waarom dat zo snel gegaan is.’

Onnodige woorden, vond Claire Martens-America (VVD). Ze bleef achter de kabinetsplannen staan. Er waren immers ook bedrijven die uit Nederland dreigden te vertrekken als de belastingen niet omlaag gingen, zei ze. Maar ze moest toegeven dat ze de open brief van die bedrijven ‘ontzettend goed’ begreep.

NSC-Kamerlid Rosanne Hertzberger bleef eveneens trouw aan het coalitieakkoord, al zei ze over die open brief: ‘Ja, die boodschap komt luid en duidelijk bij ons binnen.’ Ze opperde dat het bedrijfsleven de handschoen kon oppakken en zelf een fonds voor onderzoek kon oprichten.

Langstudeerboete

Een van de omstreden bezuinigingen is de langstudeerboete voor studenten die meer dan een jaar uitlopen in hun opleiding. Honderden studenten gingen vorige week in Den Haag de straat op om ertegen te protesteren.

Het is ‘een cynisch middel om een gat in de begroting te dichten’, zei SP-Kamerlid Sandra Beckerman. Ze noemde de boete ‘een molensteen om de nek’. Juist studenten met armere ouders doen langer over hun studie, zei ze. Of denk aan mantelzorgers en studenten die zelf in een kwetsbare positie zitten.

Jan Paternotte (D66) probeerde in het debat te achterhalen wie van de vier regeringspartijen deze boete nu eigenlijk wilde, maar kreeg geen antwoord. Het was gewoon de uitkomst van de onderhandelingen, kreeg hij te horen. ‘Bij wie moet ik nou zijn als ik iets wil veranderen?’, vroeg hij.

Verdedigen

De coalitiepartijen verdedigden de maatregel wel. Het moet toch mogelijk zijn om je studie binnen redelijke tijd af te ronden? Waarom lukt het bijvoorbeeld de helft van de hbo-studenten niet om een vierjarige studie binnen vijf jaar af te ronden, vroeg Hertzberger zich af.

‘Het is een groot aantal dilemma’s en daar moet een puzzel gelegd worden’

Ook haar PVV-collega Patrick van der Hoeff vond het ‘heel billijk’ dat de overheidsbekostiging na een jaar uitloop wat minder wordt. En dan kun je heus nog wel een uitzondering maken voor pakweg mantelzorgers of zwangere studenten, dacht hij.

Hardvochtig

Minister Eppo Bruins snapte de protesten ook wel. Hij wil voorkomen dat de maatregel ‘disproportioneel en hardvochtig’ wordt, maar weet nog niet hoe. Die bezuiniging staat nu eenmaal ingeboekt en hoe meer uitzonderingen je maakt, hoe minder de maatregel oplevert.

Bruins had zelf ook studenten uit armere gezinnen over de langstudeerboete gesproken, net als topsporters, mantelzorgers en zieken, en zij vertelden hem ‘echt zorgelijke verhalen’. ‘Het is een groot aantal dilemma’s en daar moet een puzzel gelegd worden.’ Hij stuurt nog dit najaar een brief, voordat de OCW-begroting wordt behandeld.

Het is niet haalbaar om de wet te wijzigen voor het studiejaar 2026/2027, als de langstudeerboete moet ingaan. Maar misschien hoeft dat ook niet, overwoog hij. ‘Hoe doe je dit met wetswijziging? Hoe doe je dit zonder wetswijziging? Hoe snel kan je een bezuiniging realiseren?’

Groeien

De bezuinigingen doen gewoon pijn, erkende de minister. Maar hij wil zorgen dat onderwijs en onderzoek desondanks sterk blijven en dat de sector ‘weer kan groeien zodra er in de schatkist weer meer geld beschikbaar is dan dat op dit moment’.