Discriminatie terugdringen op de arbeidsmarkt, in de sociale zekerheid, in het onderwijs en bij de politie en mogelijk ook in andere domeinen van het maatschappelijk leven. Dat is het doel van het onderzoeksrapport van de parlementaire onderzoekscommissie discriminatie, dat vanmiddag werd gepresenteerd in Den Haag. Hoogleraar Rechtssociologie Ashley Terlouw trad op als onderzoekscoördinator. ‘Dit rapport kan niet zomaar in een la verdwijnen.’

Wat kan de wetgever doen om discriminerende effecten in nieuwe wetgeving tegen te gaan? Over die vraag boog een parlementaire onderzoekscommissie zich het afgelopen jaar. Het onderzoeksrapport, dat vanmiddag werd gepresenteerd in de Eerste Kamer, focust op vier domeinen: de arbeidsmarkt, het onderwijs, de sociale zekerheid en de politie.

Hoogleraar Rechtssociologie aan de Radboud Universiteit Ashley Terlouw was onderzoekcoördinator van het project, op verzoek van Eerste Kamerlid en voorzitter van de onderzoekscommissie Ruard Ganzevoort (GroenLinks). Een jaar lang werkte ze tweeënhalve dag per week aan het rapport. Eerste taak: een interdisciplinair onderzoeksteam samenstellen. ‘Ik vond het ongelooflijk interessant om de bestuurskundigen, sociologen, historici en juristen in no-time tot een team te smeden’, zegt Terlouw in haar kamer in het Grotiusgebouw.

Angst

Lastiger noemt Terlouw de samenwerking met politici. ‘Wetenschappers willen weergeven wat er aan de hand is en dat verklaren, politici hebben andere belangen. Ze willen hun achterban bedienen. Afhankelijk van hun politieke voorkeur wilden ze in het rapport aandacht voor mensen met problemen op de arbeidsmarkt, ouderen of voor witte mannen. Ook vond ik het soms lastig dat de politici soms weinig tijd hadden voor het onderzoek. Maar ik wil niet negatief zijn, want daarvoor hadden ze ons ingehuurd. Ze mogen mij hier zeker nog eens voor vragen.’

En nu ligt het 130 pagina’s tellende rapport er, met de titel Gelijk Recht Doen. Het rapport bevat een afwegingskader voor Kamerleden, waarmee ze nieuwe wetgeving kunnen toetsen op mogelijk discriminerende effecten. ‘Gaan nieuwe wetten bijvoorbeeld uit van wantrouwen in de burger, of van vertrouwen?’, zegt Terlouw. ‘Of overschat wetgeving het doen-vermogen van burgers? Mensen die geen Nederlands spreken, niet met een computer kunnen werken of weinig energie hebben, weten niet altijd wat van hen wordt verwacht.’

Hoe komt het dat bestaande wetgeving vaak discriminerende effecten heeft?

‘Omdat wetgeving nog te vaak gericht is op de individual right-strategy: het idee dat slachtoffers maar aan de bel moeten trekken. Dat werkt niet: wie wordt gediscrimineerd op het werk, durft dat vaak niet aan te kaarten uit angst om nog meer gepest te worden of om overgeplaatst te worden naar een andere plek. Of de daders worden aangepakt, hangt af van de leidinggevende. Klachtenprocedures moeten daarom echt verbeteren: klagers moeten goed op de hoogte worden gehouden van wat er gebeurt met hun klacht, er moet een heldere uitkomst zijn en daarna het liefst nog een follow-up.’

Welke middelen heeft de overheid om discriminatie op de arbeidsmarkt tegen te gaan?

‘De overheid is soms terughoudend om in te grijpen in de arbeidsmarkt, maar ze kan meer doen dan we denken. In de arbeidsomstandighedenwet kan ze eisen stellen aan werkgevers. Bijvoorbeeld door een discriminatierapportage te eisen, net zoals werkgevers nu al elk jaar moeten rapporteren hoeveel vrouwen in de raad van bestuur zitten.’

‘Er is meer onderzoek nodig naar de woke-discussie op universiteiten’

Jullie onderzochten ook discriminatie in het onderwijs.

‘Meer specifiek hebben we gekeken naar de toegang van mensen met een beperking tot het basisonderwijs, die vaak nog beter kan. Ook onderzochten we de discriminatie van etnische minderheden op universiteiten. Daar speelt die woke-discussie doorheen. Dat is een heel lastig probleem, voor een deel gaat dat ook over cultuur en ruimte geven. Daar is meer onderzoek naar nodig. Ook merkten we dat docenten soms nog discriminerend gedrag vertonen of niet tussenbeide durven te komen als er iets speelt tussen twee studenten, of dat ze niet voldoende verschillende perspectieven aan bod laten komen in hun colleges. Vandaar de aanbeveling om in te zetten op een verdere professionalisering van docenten in dit onderwerp.’

Hoe kan discriminatie bij de politie worden aangepakt?

‘De opleiding voor agenten is heel kort en er wordt te weinig aandacht besteed aan discriminatie. Als een agent een grapje maakt over bepaalde bevolkingsgroepen, zou een leidinggevende in het middenmanagement moeten weten hoe daarop te reageren. Bijvoorbeeld door te zeggen: “Je moet misschien wat stoom afblazen, maar zulke grapjes tolereren we niet.”’

‘Ik geloof heel erg in diversiteit in de brede zin van het woord’

Ook op de woningmarkt worden mensen vaak gediscrimineerd. Waarom is dit niet meegenomen in het onderzoek?

‘Dat was een beslissing van de Kamercommissie nog voor ik erbij was. Op alle terreinen van het maatschappelijk leven vindt trouwens discriminatie plaats, dus we hadden in principe elk terrein kunnen nemen.’

Waarom is discriminatie zo’n hardnekkig probleem?

‘Mensen vinden het vaak moeilijk om andere mensen die van de dominante norm afwijken te accepteren en te zien als interessant in plaats van als moeilijk. Ik geloof heel erg in diversiteit in de brede zin van het woord: diversiteit in gedachten, in disciplines, gender en culturen. Dat is zo verrijkend, je komt zoveel meer te weten, anders blijf je in je eigen bubbel. Het is fijn om bevestiging te krijgen, maar het is veel interessanter om iets te leren dat je nog niet weet.’

U werkte al lang rond het thema discriminatie, onder andere als commissielid van het College voor de Rechten van de Mens. Ziet u ook weleens dingen ten goede veranderen?

‘Zeker wel, kijk maar hoe de positie van de vrouw de afgelopen eeuw is verbeterd. Mijn moeder was nog handelingsonbekwaam toen ze trouwde. Dat kun je je niet voorstellen. Ook is nu meer aandacht voor mensen met een beperking. Homoseksuelen kunnen tegenwoordig trouwen. Tegelijk blijven racisme of homodiscriminatie hardnekkige problemen. Soms lijkt het een processie van Echternach en doen we twee stappen vooruit, maar ook weer één stap achteruit.’

‘Met de BlackLivesMatter- en MeToo-bewegingen is er een momentum ontstaan’

Heeft u er vertrouwen in dat discriminatie in de samenleving met dit rapport teruggedrongen gaat worden?

‘Met de BlackLivesMatter- en MeToo-bewegingen is er wel een momentum ontstaan. Naast de publicatie van ons rapport is afgelopen jaar een Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme aangesteld. Op televisie werden agenten geïnterviewd over discriminatie en de politie heeft toegezegd daar iets aan te doen. En door de toeslagenaffaire is de discriminatie door de belastingdienst onderzocht en is door de staatssecretaris erkend dat er sprake was van institutioneel racisme. Alle mensen die wij spraken voor ons onderzoek waren zich bewust van de grote urgentie van dit onderwerp. Dit rapport kan niet zomaar in een la verdwijnen.’

Wat hoopt u dat er met dit rapport gebeurt?

‘Dat mensen er grondig kennis van nemen, en niet alleen even de conclusies en aanbevelingen lezen. Dat ze vervolgens proberen te bedenken wat zij in hun domein kunnen doen om iets te veranderen, al halen ze maar drie punten uit het rapport. Verder ben ik ook realistisch: binnen een paar jaar verslapt de aandacht en moet er weer een nieuw rapport komen.’