Politiek commentator en parlementair historicus Peter van der Heiden volgt de Nederlandse politiek op de voet. In aanloop naar de verkiezingen op 15 maart schrijft hij een serie op voxweb.nl. Deel 1 gaat over strategisch stemmen: 'Doe het niet!'

Afgelopen weekend was het weer even een dingetje. Veel kiezers zouden overwegen strategisch te stemmen, voornamelijk om Geert Wilders te dwarsbomen om de grootste te worden en hem daarmee de kans te ontnemen op het minister-presidentschap – of om een stok in de spaken te steken van regeringsdeelname van de PVV. Die strategische stem zou dan naar de VVD gaan, de enige partij die de PVV in de peilingen nog enigszins in het zicht heeft en daarmee de grootste electorale concurrent is van Wilders.

‘Met een keuze voor een strategische stem overschat de kiezer zijn of haar invloed danig’

Dat strategisch stemmen betekent dat je in plaats van op de partij van je eigenlijke keuze (CDA, D66, 50+, of noem er maar één) op de VVD stemt. Niet omdat je het eens bent met de standpunten van die partij en dus je idealen uitgevoerd wil hebben – anders was de VVD wel de partij van je eigenlijke keuze, natuurlijk – maar om iets anders te behalen. Een soort van secundaire winst, zeg maar. Meer een keuze tégen een partij, programma of ideologie, dan een keuze er voor.

Uitkomst ongewis
Met een keuze voor een strategische stem overschat de kiezer zijn of haar invloed echter danig. De strategie van de eenling is natuurlijk per definitie een druppel op een gloeiende plaat – met pak ‘m beet dertien miljoen kiesgerechtigden en een langjarig opkomstgemiddelde van boven de 75 procent doet een enkele stem er bijzonder weinig toe. Maar ook al zouden hele volksstammen strategisch stemmen – met ook nog eens allemaal dezelfde strategie, ook niet onbelangrijk – dan is de uitkomst nog altijd ongewis. Toegegeven, de samenstelling van de Tweede Kamer is weliswaar met een geregisseerde actie te manipuleren, maar het rechtstreekse verband tussen verkiezingsuitslag, Kamersamenstelling en uiteindelijke regeringscoalitie is op zijn best gezegd niet altijd even sterk.

Strategie alom
Degene die erover denkt om strategisch te stemmen, hoeft maar een paar jaartallen in de parlementaire geschiedenis te weten om de effectiviteit van zo’n stem bij voorbaat in twijfel te trekken. De gemakkelijkste, zeker voor hen met een rammelend langetermijngeheugen, is de meest verse: de verkiezingen van 2012. De tweestrijd tussen VVD en PvdA (die van ver moest komen maar opeens de grootste zou kunnen worden) leverde een stevig dilemma op voor de kiezers van de overige partijen: willen we een links kabinet, of juist een rechts? Moest de PvdA het machtscentrum worden van de nieuwe regeringscoalitie, of de VVD? Het lokte kiezers van vrijwel alle andere partijen naar deze twee toe. Linkse kiezers brachten soms tandenknarsend een strategische stem uit op de PvdA, om zo Rutte uit het torentje te houden en een einde te maken aan het ‘rechtse rotbeleid’ van de VVD. Aan de andere kant van het politieke spectrum stroomden de stemmen juist naar Rutte, nu om te beletten dat met een premierschap van Samsom de ‘potverterende socialisten’ aan de macht zouden komen. Strategie alom, met als resultaat: een samengaan van beide partijen in het kabinet-Rutte II. Oeps, daar had de berekenende kiezer niet op gerekend.

We hebben het vaker gezien in de geschiedenis, met als allerbeste voorbeeld de kabinetsformatie van 1977. In de verkiezingen had de PvdA zorgvuldig alle linkse kiezers weggezogen bij de directe electorale concurrenten, waarbij met name de aanhangers van de CPN en de PPR met een strategische overstap de wens uitdrukten op het tweede kabinet-Den Uyl. Tien zetels winst voor de PvdA, veruit de grootste partij – maar lege handen in de kabinetsformatie, die werd afgesloten met een kabinet van CDA en VVD. In 1982 zagen we precies hetzelfde: links stemde strategisch PvdA, om vier jaar lang te zuchten onder het eerste kabinet-Lubbers.

Doe het niet!
De conclusie voor de strategische stemmer kan dan ook niet anders luiden dan: doe het niet! En zeker dit jaar niet, omdat een strategische stem op de VVD juist de mogelijkheid van een kabinet mét de PVV dichterbij brengt. Op 50+ na hebben alle partijen samenwerking met de PVV uitgesloten. De VVD is op dit moment de meest wankele in dit koor – in ieder geval is het de partij die voor de verkiezingen van 2012 ook in niet mis te verstane woorden afstand nam van de PvdA – waar ze vervolgens bijna vijf jaar lang mee heeft geregeerd.

Stem dus gewoon naar uw hart, gevoel en ratio – maar laat de strategie maar over aan de partijen die straks, met uw stem op zak, een kabinet moeten gaan formeren. U weet niet wat ze met die stem gaan doen. U kunt dat ook niet weten. Misschien hóeft u dat zelfs niet te weten. Maar u heeft wel een geweten. Gebruik dat. Het is het enige kompas met enige houvast op 15 maart.