Op 22 november mag Nederland weer naar de stembus voor de Tweede Kamerverkiezingen. Zo ook politiek commentator en universitair docent Peter van der Heiden. Wat valt hem op? In deze serie becommentarieert hij het politieke nieuws.

Hoe zou Mark Rutte nu terugdenken aan die gedenkwaardige dag, 1 april 2021? Die dag, nog midden in coronatijd, waar hij zich urenlang uit de (bewezen!) aantijging moest wezelen dat hij de boel had voorgelogen?

Natuurlijk was er niet gesproken over de positie van Pieter Omtzigt met de informateurs. Natuurlijk was het helemaal niet zijn plan om die lastige horzel uit de Tweede Kamer te krijgen met een burgemeesterspostje of een plek in de Algemene Rekenkamer ofzo, daar ging hij helemaal niet over. Het leverde de sindsdien veel gebezigde frase ‘ik heb daar geen actieve herinnering aan’ op – maar, als we dit al als iets positiefs zien, vooral toch onnoemlijk veel schade. En de aanloop naar die dag beschadigde nog veel meer.

Het bleek de beste manier te zijn om én het vertrouwen in de bestaande coalitie op te blazen (met in het kielzog het vertrouwen in de politiek – voor zover dat nog nodig was) én het CDA-enfant terrible op het schild te hijsen. In één klap was Omtzigt de volksheld, de Don Quichotte, de miskende strijder tegen overheidswillekeur die geslachtofferd dreigde te worden door de macht die hij als enige écht controleerde.

Daarmee liet Rutte een geest ontsnappen die niet meer terug in de fles te krijgen was, die de formatie bijna onmogelijk maakte, zijn eigen politieke einde onherroepelijk aankondigde en het bestel meteen (voor de zoveelste keer deze eeuw) opschudde. Eerst door Caroline van der Plas bij de Provinciale Statenverkiezingen, nu naar alle waarschijnlijkheid door de tot nieuwe volksheld gepromoveerde Omtzigt zelve. Omtzigt, de enige betrouwbare politicus tegenover een liegende premier – een zeldzaam grote inschattingsfout van de vertrekkende VVD-leider.

Zonder al die heisa was er geen Nieuw Sociaal Contract geweest, was de BBB nooit – tijdelijk, wacht maar af – zo groot geworden en waren er nu geen nieuwe verkiezingen geweest. Had Rutte gewoon soepeltjes naar de eindstreep van zijn vierde kabinet kunnen glijden en hadden we wellicht zelfs een vijfde kabinet-Rutte gehad. Die ‘functie elders’ zal nog vaak flink door Ruttes hoofd spoken, temeer daar die functie elders voor Omtzigt weleens in Ruttes geliefde Torentje kan zijn.