Politiek commentator en parlementair historicus Peter van der Heiden volgt de Nederlandse politiek op de voet. In aanloop naar de verkiezingen schrijft hij een serie op voxweb.nl. Vandaag: als je niet serieus stemt, 'doe er gewoon niet aan mee'.

‘Het maakt niet uit wat u stemt, maar ga in ieder geval kiezen’. Een veelgehoorde kreet de laatste weken – en we zullen hem de komende twee dagen nog veelvuldig voor de kiezen krijgen. Een kreet waar ik, laat ik mij voorzichtig uitdrukken, ambivalent tegenover sta. Niet dat ik vind dat je op bepaalde partijen niet zou mogen stemmen (alhoewel…), maar ik vind dat je een beredeneerde keuze moet maken. Alle individuele stemmen van vandaag vormen opgeteld de politieke basis waar we het wellicht vier jaar mee moeten doen. Het minste wat je van een kiezer mag verwachten is dan ook dat hij of zij nadenkt over wie er naar Den Haag wordt afgevaardigd. Anders gezegd: met jouw stem bepaal je ook mijn toekomst, en andersom bepaal ik met de mijne de jouwe. Dat schept een verantwoordelijkheid, een verantwoordelijkheid die ik niet iedereen even serieus zie nemen. Dat mag natuurlijk, maar doe er dan gewoon niet aan mee. Als je pas in het stemhokje gaat bedenken op wie je wilt stemmen, ben je te laat. Waag dan geen gokje, maar blijf gewoon thuis.

Twijfelen
Je ziet het terug in de enorme toename in zwevende kiezers. Volgens politicologisch onderzoek wist vorige week pas 14 procent (14 procent!) van de kiezers zeker op wie er gestemd ging worden. Zo’n 40 procent twijfelde tussen twee partijen, en de rest had nog geen idee. Schokkende cijfers, waarbij ik vooral moeite heb met de laatste categorie. Daar zitten dus mensen tussen die (echt waar, ze bestaan) twijfelen tussen de SP en de VVD. Ik neem dit als voorbeeld omdat dit in mijn optiek de twee partijen zijn die het minst op elkaar lijken, op wellicht D66 en de SGP na – maar daar zit geen overloop tussen. De SP en de VVD! Ideologisch staan ze diametraal tegenover elkaar, de partijcultuur verschilt hemelsbreed en demografisch is het ook lastig om grotere verschillen te vinden. Maar blijkbaar is het mogelijk om te twijfelen tussen deze twee uitersten – sterker nog, rond de vorige verkiezingen zag ik iemand op tv die twee jaar eerder SP had gestemd, en nu de VVD maar eens ging proberen. Alsof het niet over de inrichting van het land gaat, maar over de aanschaf van een ander wasmiddel.

Alsof het niet over de inrichting van het land gaat, maar over de aanschaf van een ander wasmiddel

Deels neem ik dat de kiezer kwalijk – er is in mijn optiek weinig op tegen om je voorafgaande aan de stembusgang te verdiepen in de politiek. Dat kost enige moeite, maar daar is niets op tegen. Maar het grootste probleem ligt bij de politieke partijen. Zij hebben deze, ik zal het maar noemen promiscue kiezer, veroorzaakt.

Na de val van het socialisme zijn alle partijen de kluts kwijt geraakt. ‘Links’ had de strijd der ideologieën verloren en moest dus snelstens van zijn (in de woorden van Wim Kok) ‘ideologische veren’ af om weer mee te mogen doen, rechts had niets meer om zich tegen af te zetten. ‘The end of ideologies’ werd het genoemd en het heeft ons naast economische voorspoed vooral veel politieke ellende opgeleverd. Met de grote trek naar het midden hebben alle partijen een groot deel van hun eigenheid verloren en zijn ze allemaal neoliberaal geworden. De een wat meer dan de ander, maar echt onderscheidend zijn ze nauwelijks meer.

Partijen als supermarkten
Ik ben er vast van overtuigd dat dat komt doordat de verkiezingsprogramma’s niet langer een ideologisch vergezicht bieden, maar verworden zijn tot een stapeltje voorgenomen beleidsmaatregelen met een nietje erdoor. De keuze die wordt voorgelegd is niet langer de keuze voor een verhaal, voor een richting waarin de samenleving zich zou dienen te ontwikkelen, maar een setje ad hoc maatregelen voor de problemen van dit moment. Partijen zijn supermarkten geworden, die allemaal ongeveer hetzelfde aanbieden, maar in een net andere verpakking en tegen een net andere prijs. Dat maakt het heel gemakkelijk om de ene keer in de ene winkel te shoppen, en de andere keer in de andere – zeker als de kwaliteit van het gebodene in de eerste winkel tegen bleek te vallen, en dat doet het vrijwel altijd. Wat nu als partijen allemaal iets anders zouden verkopen, of liever nog, helemaal niets zouden verkopen, maar een verhaal zouden vertellen? Het verhaal van de samenleving die ze willen bereiken? Daar willen kiezers wellicht bij horen – en langer dan voor dat ene product dat tegen bleek te vallen.

Een re-ideologisering dus. Ik denk dat het de stabiliteit van het systeem ten goede zou komen, en de kiezer langdurig houvast kan bieden in het stemgedrag. En bij wat trouwere kiezers zijn we allemaal gebaat, de partijen niet het minst.