Ida Frye deed baanbrekend onderzoek naar autisme, maar de Nijmeegse orthopedagoge lijkt tegenwoordig uit het collectieve geheugen verdwenen. Een podcastserie van de NTR over pionierende vrouwen in de wetenschap probeert daar verandering in te brengen. ‘Frye was een wervelwind die heel veel voor elkaar gekregen heeft.’

Nog voor de Tweede Wereldoorlog deed Ida Frye (1909-2003) onderzoek op het Paedologisch Instituut Nijmegen, een initiatief van enkele hoogleraren van de Katholieke Universiteit Nijmegen.

Frye, die via het klooster in de wetenschap terechtkwam, werd er schoolhoofd en hoofd van het kinderhuis. Ze deed veel onderzoek naar kinderen binnen het instituut. Zij en haar collega’s classificeerden enkele leerlingen als autistisch. Dat was nog voordat de bekende autismeonderzoekers Leo Kanner en Hans Asperger over autisme schreven.

Klooster

Maker van de podcastreeks Alles voor de Wetenschap, waarin pionierende vrouwen worden besproken, is journalist Edda Heinsman. Het idee voor de serie, vertelt ze, ontstond toevallig. ‘Toen ik in een archief onderzoek deed naar astronoom Anton Pannekoek, liet iemand me allerlei documenten zien over de sterrenkundige Elsa van Dien. Via de Stichting Academisch Erfgoed kreeg ik de namen van nog veel meer pionierende vrouwen in de wetenschap. Daar gaan de afleveringen in deze reeks over.’

Ida Frye kwam via het klooster in de wetenschap terecht.

‘Misschien koos ze wel voor het klooster omdat ze daar meer kans had om aan onderzoek te doen. In ieder geval heette ze nog zuster Gaudia toen ze op het Paedologisch Instituut in Nijmegen terechtkwam, dat ze uiteindelijk ging leiden. In het instituut werden kinderen bestudeerd die voordien nog als krankzinnig werden aangemerkt. In die observaties werd alles bijgehouden. Ze probeerden ook therapieën uit. We hebben familieleden gesproken van een jongetje dat daar in behandeling was en uiteindelijk prima terechtkwam. Ze denken dat hij veel baat heeft gehad van haar werk.’

Als Frye en haar collega’s al zo vroeg over autisme publiceerden, waarom is ze dan niet bekender?

‘Het waren niet de gerenommeerde tijdschriften waarin ze publiceerden. En er kwam nog een oorlog doorheen. Dat zijn mogelijke verklaringen. In Nederland is het wel opgepikt wat ze heeft gedaan, in het buitenland wat minder. In de podcast spreek ik ook Niels Springveld, een promovendus die onderzoek naar haar doet. Hij vindt dat ze enorm is ondergewaardeerd.’

Zou ze dan niet wat meer geëerd moeten worden op de Radboud Universiteit?

‘Er was een stipendium naar haar vernoemd, maar inmiddels is dat niet meer het geval (tegenwoordig heet dit het Christine Mohrmann stipendium, dat vrouwelijke promovendae aanmoedigt hun wetenschappelijke loopbaan na de voltooiing van hun proefschrift voort te zetten, red.). Het is wel zonde als er verder niks is.’

Uiteindelijk stapte ze uit de kloosterorde.

‘Haar werk viel niet te combineren met de vele keren dat ze op een dag moest bidden. Verder had ze moderne ideeën. Als het voor een kind problemen gaf om ’s zondags naar de mis te gaan, vond ze het prima dat het kind niet ging, maar dat ging tegen de leer van de Kerk in.’

Hoe ging ze daarna verder?

‘Ik ben erg benieuwd hoe het voor haar was om op eigen benen te staan na dertig jaar in het klooster. Ze mocht blijven werken op de universiteit, maar officieel was ze niet afgestudeerd. Ze heeft haar studie in twee jaar gedaan en gelijk daarna is ze summa cum laude gepromoveerd met de beschrijving van het onderzoek dat ze had gedaan.’

Wat heb je proberen te belichten?

‘Het zijn zowel mooie levensverhalen als bijzondere verhalen over de wetenschap. Er gebeurt veel in het leven van deze vrouwen. Er zijn oorlogen, er is tegenwerking, het is spannend en er gaat nogal eens wat mis. Een van de geportretteerde vrouwen, de botanica en genetica Tine Tammes, mocht wel studeren maar geen examens doen. Als vrouwen gingen trouwen, mochten ze niet meer werken. Stel je voor hoe de wetenschap er nu uit had gezien als niet al die vrouwen waren buitengesloten.’

Wat hebben de geportretteerde vrouwelijke wetenschappers in je podcast gemeen?

‘Het zijn allemaal stoere vrouwen. Zelfs Tine Tammes die erg verlegen en onzeker overkwam, bleek bij haar aanstelling tot hoogleraar hard te hebben onderhandeld voor haar salaris. En Ida Frye leek me een wervelwind zo veel als ze voor elkaar heeft gekregen. Echt een leuke vrouw.’

Het laatste woord over haar is dus nog niet gezegd en geschreven?

‘Springveld is nog bezig met zijn onderzoek. Er is al een kleine biografie geschreven, maar er is nog meer materiaal. Zo bleek er in de archieven van het Paedologisch Instituut ooit ook nog een geheime map te zijn die op onverklaarbare wijze verdwenen is. Er valt dus nog wat te onderzoeken.’

De NTR-podcast Alles voor de Wetenschap is te beluisteren via de NPO Luisterapp of andere podcastplatforms. Naast de aflevering over Ida Frye zijn er afleveringen over de levens van sterrenkundige Elsa van Dien (1914-2007), botanica en genetica Tine Tammes (1871-1947), scheikundige en stralingsdeskundige Antonia Korvezee (1899-1978) en natuurkundige Caroline Bleeker (1897-1985).