Een bankier die bij goed presteren een mooie bonus krijgt, doet beter zijn best – zou je zeggen. Toch niet! Esther Aarts, hersenwetenschapper bij het Donders Instituut, ontdekte waarom het beloven van een prestatiebonus bij sommige mensen juist averechts werkt.

Sommige mensen zetten een stapje harder als je ze een mooie financiële bonus voorhoudt, terwijl het bij anderen juist contraproductief werkt. Bij welke groep jij hoort ligt aan de hoeveelheid dopamine in een deel van je hersenen (voor de liefhebber: het striatum). ‘Dopamine is een stofje in de hersenen dat er voor zorgt dat wij ergens naar verlangen, dat we iets willen’, zegt Aarts, die haar onderzoek gisteren publiceerde. ‘De hoeveelheid dopamine verschilt per persoon en dat bepaalt hoe je reageert op een prestatiebonus.’

Een werknemer die aan zijn vette eindejaarsenvelop denkt, krijgt een stoot van de ‘motivatiestof’ dopamine. Maar mensen die van nature al een forse dosis van deze stof in hun hersenen hebben lopen zo een ‘overdosis’ op. ‘Je brein zorgt er dan voor dat de dopamine juist werkt op receptoren die de afgifte ervan remmen’, zegt Aarts. ‘En dan neemt de prestatiedrang voor die bonus af. Mensen die standaard minder dopamine in hun hersenen hebben, lopen geen overdosis op en gaan wel beter presteren van de bonus.’

Mensen met veel dopamine hoef je bij goed presteren dus geen gevulde envelop te beloven. Ook omdat ze het niet nodig hebben. ‘Zij kunnen juist door die dopamine doorgaans veel taakgerichter werken. Ook hebben ze een beter werkgeheugen. Totdat je ze dus een bonus belooft.’ Idealiter gezien doet een bedrijf dat alleen bij diegenen met een lager dopaminelevel, waardoor zij op het niveau van hun collega’s met veel dopamine komen.

‘We willen nu contact gaan zoeken met het bedrijfsleven om te kijken of we het ook in de praktijk kunnen testen. Want of het nu om een paar euro gaat – zoals in mijn experiment – of om de duizenden euro’s die je in het bedrijfsleven ziet, ik verwacht dezelfde uitkomst.’ / Tim van Ham