Om de afweerreactie van het lichaam bij een bloedvergiftiging beter te begrijpen worden er proefpersonen in het Radboudumc kortstondig ziek gemaakt. Zo ook geneeskundestudent Kevin Buis: ‘Het voelde een beetje alsof je naar de tandarts gaat.’

Het is ongeveer negen uur ’s ochtends wanneer proefpersoon Kevin Buis aangeeft dat hij moet plassen. De onderzoekers in witte doktersjassen sluiten de gordijnen rondom zijn bed en starten via de computer het geluid van een kletterende waterval om het plassen te stimuleren. Maar Buis voelt pijn op de plek waar een buisje zijn ruggenmerg ingaat, het lukt hem daardoor niet om te ontspannen en zijn blaas te legen. Bij een tweede poging lukt het toch: ‘Ik voel dat de pijn nu echt wegzakt’, klinkt het opgelucht vanachter het gordijn.

Terwijl de waterval heeft plaatsgemaakt voor de zachte klanken van Barry White’s Can’t get enough of your love babe, treffen de onderzoekers voorbereidingen voor de belangrijke tweede fase van het onderzoek waarvoor Buis vandaag proefpersoon is. Sinds zeven uur vanochtend ligt hij in een ziekenhuisbed op de afdeling Medium care in het Radboudumc, met verschillende buisjes en infusen in zijn linkerarm.

Ziekmaker

De eerstejaarsgeneeskundestudent krijgt straks endotoxine toegediend, een dood bestanddeel van een bacterie waarop het afweersysteem reageert. Binnen niet al te lange tijd zal hij zich daardoor grieperig gaan voelen. Maar zover is het nog niet. Vooralsnog gaat hij uit van een rustige dag. ‘Ik heb morgen een tentamen en hoop tussendoor wat te kunnen studeren’, vertelt hij liggend in een comfortabele lichtgroene joggingbroek en een blauw ziekenhuishesje.

‘Na ongeveer een uur en tien minuten beginnen proefpersonen zich ziek te voelen’

‘Je kunt de klok erop gelijk zetten,’ vertelde ic-onderzoeker Matthijs Kox een paar dagen eerder al over het onderzoek dat hij nu al bijna twintig jaar – in verschillende varianten – uitvoert in het Radboudumc. ‘Ongeveer een uur en tien minuten nadat we de endotoxine hebben toegediend beginnen proefpersonen zich ziek te voelen. Ze krijgen griepachtige verschijnselen, zoals rillingen, hoofdpijn, spierpijn en koorts’, somt hij op. ‘Soms ook braken of rugpijn. De een reageert wat heftiger dan de ander, maar na een paar uur knappen ze allemaal weer zienderogen op. Op het einde van de dag gaan ze weer topfit naar huis.’

De korte periode van fysieke malaise die volgt op het toedienen van endotoxine, ook wel LPS genoemd, is interessant voor Kox en zijn collega’s omdat ze er sepsis, oftewel bloedvergiftiging, mee kunnen nabootsen. ‘Sepsis is wereldwijd doodsoorzaak nummer één op de intensive care’, vertelt Kox. ‘Het is een heftige afweerreactie van het lichaam op ziekteverwekkers, waardoor organen kunnen beschadigen en waardoor mensen in een delier kunnen raken, door de ontstekingsreactie in hun brein. Bij LPS-toediening is die reactie uiteraard minder heftig en ongevaarlijk.’

Afweerreactie

Kox en zijn collega’s willen beter begrijpen wat er nou precies misgaat met het immuunsysteem tijdens een intense afweerreactie. En daarnaast willen ze kijken of er medicijnen zijn, nieuwe of bestaande medicijnen voor een ander ziektebeeld, die dat ontregelde immuunsysteem weer beter in balans kunnen brengen, om zo de schade te beperken.

Tijdens de studie waaraan geneeskundestudent Buis meedoet, worden medicijnen getest die eerder al veelvuldig zijn toegepast bij coronapatiënten op de intensive care en die daar goede resultaten lieten zien. Kox: ‘We willen weten wat die medicijnen nou precies doen met het immuunsysteem en of we die ook kunnen inzetten bij patiënten met sepsis.’

‘Dit soort onderzoek kun je met proefdieren doen, maar onderzoek met mensen komt natuurlijk veel dichter bij de werkelijkheid. Want hoewel een proefpersoon in ons onderzoek een veel mildere reactie doormaakt dan een sepsis-patiënt, is de kans best groot dat medicatie die goed werkt bij onze proefpersonen, ook werkt bij echte patiënten,’ vertelt Kox enthousiast.

Ondertussen is het voor arts-onderzoekers Nicole Waalders en Jarne Koolen, die vandaag de leiding hebben over het onderzoek, tijd om weer bloed en speeksel af te nemen en de temperatuur van hun proefpersoon te meten. Buis krijgt een wattenstaafje in zijn mond en mag een minuut lang niet praten of slikken. Met zijn handen geeft hij aan in hoeverre hij – op een schaal van nul tot vijf – hoofdpijn, spierpijn, misselijkheid, rugpijn of rillingen ervaart. Nul, nul, nul, twee, twee, seint hij.

‘Tot nu toe lijkt het rustig te verlopen’, zegt Waalders tegen Buis. ‘Je hebt wel een iets hogere hartslag dan toen je vanochtend binnenkwam.’ Het is bijna elf uur, maar naast wat koorts (38,5 graden) en lichte rugpijn gaat het goed met de student.

Dubbelblind

‘Misschien is dit wel een dexa-kandidaat’, zegt Koolen tegen het handjevol onderzoekers, student-assistenten en een verpleegkundige die vandaag meewerken aan de proefdag. Daarmee bedoelt hij het medicijn dexamethason, een heel sterke immuunreactieremmer en een van de drie ontstekingsremmende middelen die tijdens dit onderzoek getest worden. ‘De andere twee middelen in deze studie, anakinra en tocilizumab, werken heel specifiek voor één immuunstofje, daarvan weten we iets minder goed wat we ervan moeten verwachten.’

Omdat het een zogenaamd dubbelblind onderzoek is (zie kader) weten de onderzoekers niet of Kevin een van de drie medicijnen of een placebo heeft gekregen. Pas wanneer de onderzoeksresultaten compleet zijn en kunnen worden geanalyseerd zal duidelijk worden of Buis vanochtend inderdaad dexamethason heeft gekregen.

‘Kevin lijkt er heel goed op te reageren, hij heeft weinig klachten, waardoor wij voorzichtig kunnen inschatten welke medicatie hij heeft gehad’, vertelt Waalders.

Er zijn ook proefpersonen die echt drie kwartier keihard zitten te rillen of moeten overgeven en een tijdje behoorlijk ziek zijn, gaat ze verder. ‘Zo’n reactie verwacht je eerder van iemand die het placebo heeft gekregen en dus geen ontstekingsremmend middel.’

Hersenvocht

Nieuw in deze studie is dat proefpersonen een heel dun buisje in hun ruggenmerg krijgen, waardoor de onderzoekers op gezette tijden hersenvocht kunnen afnemen. ‘Voorheen namen we alleen bloed af, maar in deze studie ook hersenvocht en speeksel, omdat we ook daarin allerlei ontstekingsstoffen kunnen meten’, vertelt Koolen.

Veel patiënten kampen na een bloedvergiftiging niet alleen met fysieke problemen, maar ook met cognitieve klachten. ‘We vermoeden dat dit komt door de ontstekingsreacties in hun brein’, vult Waalders aan. ‘Door hersenvocht af te nemen hopen we meer te weten te komen over wat die ontstekingsreacties in het brein doen. En in welke mate de medicatie die we in het bloed toedienen ook in de hersenen terechtkomt en daar de afweerreactie kan tegengaan.’

Zo’n kathetertje in het ruggenmerg baarde Buis wel enige zorgen, waardoor hij aanvankelijk aarzelde om mee te doen. ‘Ik was bang dat je er blijvende schade door zou kunnen oplopen. Maar toen ik tijdens een college hoorde dat het eigenlijk niet fout kan gaan, besloot ik om me toch aan te melden.’ Het inbrengen van het buisje deed volgens de geneeskundestudent geen pijn. Het was te vergelijken met een ingreep door de tandarts, die ook eerst een verdoving plaatst voordat die aan het werk gaat.

Bijwerkingen

Toch waren Buis’ zorgen niet helemaal ongegrond, blijkt later. Al gedurende de onderzoeksdag voelde hij met regelmaat pijn in zijn rug. En na afloop, zo vertelt hij later aan de telefoon, heelde het wondje in zijn ruggenmerg langzamer dan gemiddeld, waardoor hij na afloop last had van hevige bijwerkingen. ‘Doordat er nog een klein beetje hersenvocht uit de kleine opening in mijn ruggenmerg lekte, zo is mij uitgelegd, kon ik niet langer dan tien minuten recht overeind zitten. Dan kreeg ik hoofdpijn en werd ik misselijk en duizelig. Zodra ik weer ging liggen zakte dat weg.’

 ‘De mensen in het onderzoeksteam waren ontzettend lief voor me’

Na de onderzoeksdag zelf met de auto naar huis rijden was te riskant, waardoor hij nog een nachtje in het Radboudumc heeft doorgebracht. Of hij zijn tentamen de dag erna heeft gehaald, weet hij nog niet. ‘Ik kon dat tentamen natuurlijk niet liggend maken, en voelde me niet zo goed.’

‘De bijwerkingen waar Buis mee te maken kreeg zijn ongevaarlijk, maar wel erg vervelend’, vertelt Matthijs Kox twee weken na het onderzoek. ‘We wisten dat zo’n 10 procent van de mensen die een buisje in hun ruggenmerg krijgen, hiermee te maken kan krijgen. Toch hebben we besloten om te stoppen met het afnemen van hersenvocht in deze studie, omdat de bijwerkingen in deze testgroep wat heftiger uitpakten dan wij hadden voorzien. Dat weegt onvoldoende op tegen de wetenschappelijke waarde.’

Bij Buis hielden de bijwerkingen nog een paar dagen aan, ondertussen is hij weer hersteld. Ondanks de ongemakken kijkt hij met een positief gevoel terug op het onderzoek. ‘De mensen in het onderzoeksteam waren ontzettend lief voor me. Ik zou me zeker opnieuw opgeven voor een dergelijk onderzoek, alleen niet als er weer een katheter in mijn ruggenmerg moet. Dat is voor mij toch een stapje te ver.’