Niet alleen in Amerika demonstreren studenten en medewerkers tegen de oorlog in Gaza. Ook in Nederland klinken protesten aan universiteiten en hogescholen. Tegelijkertijd leven er zorgen over het antisemitisme dat de oorlog opwekt.

In Amerika is alles groter. Honderden studenten demonstreren er de laatste dagen tegen de oorlog in Gaza. Pro-Palestijnse studenten zijn er opgepakt door de politie.

Maar er waren al eerder protesten en daar bemoeide ook het Amerikaanse huis van afgevaardigden zich mee. Die legde universiteitsbazen het vuur aan de schenen over antisemitisme. De voorzitter van de prestigieuze Harvard University trad uiteindelijk af.

Ook hier in Nederland uiten studenten hun onvrede. In Utrecht is vorige maand de diesviering onderbroken. In Nijmegen werd meermaals de universiteitsbibliotheek met graffiti bespoten, ook in Groningen werd een gebouw beklad. In Maastricht is begin november al een gebouw bezet, waarbij de universiteit “medeplichtig aan genocide” werd genoemd. Zo zijn er veel meer voorbeelden.

Neutraal

De eis is meestal dat universiteiten en hogescholen zich uitspreken tegen het geweld van Israël, zoals ze eerder een standpunt innamen over de oorlog van Rusland tegen Oekraïne. De onderwijsbestuurders houden zich liever neutraal.

Er zijn immers ook groepen studenten die achter Israël staan en zich storen aan de verontwaardiging van de pro-Palestijnse demonstranten, die zich maar zelden over de wandaden van Hamas uitspreken.

Net als in de Verenigde Staten menen critici in Nederland dat de protesten van pro-Palestijnse demonstranten antisemitisch zijn, bijvoorbeeld als de slogan ‘from the river to the sea’ wordt gebruikt, of varianten daarop. In Utrecht vonden sommigen de protesten intimiderend. Aan de Radboud Universiteit Nijmegen voelen sommige Joodse studenten zich niet meer veilig.

Universiteiten en hogescholen kiezen veelal voor een repressieve aanpak, bijvoorbeeld in Groningen via de huisregels. De Universiteit van Amsterdam sloot een gebouw vlak voor een aangekondigd protest. Leiden zorgde in november al voor ophef toen beveiligers tot ver buiten de universiteit achter demonstraten aan liepen. Demonstreren doe je maar ergens anders, is het idee. Er mogen ook niet altijd teach-ins of discussiebijeenkomsten worden gehouden.

Ook in Nijmegen werd een lezingenreeks, georganiseerd door medewerkers van de Radboud Universiteit, enkele maanden geleden in eerste instantie geschrapt. De organisatoren spraken destijds van censuur, wat het college van bestuur tegensprak. Na enkele weken uitstel vond de lezingenreeks alsnog doorgang.

Academische vrijheid

Zo’n verbod kan op gespannen voet staan met de academische vrijheid, schrijft de Tilburgse emeritus hoogleraar onderwijsrecht Paul Zoontjens in het Nederlands Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid. Die vrijheid geldt immers niet alleen voor wetenschappers, maar ook voor studenten. Onderwijsinstellingen moeten inderdaad de veiligheid bewaken, maar daarin mogen ze niet doorschieten. “Algemene argumenten over het tegengaan van polarisatie en het beschermen van de veiligheid van studenten en medewerkers volstaan daarbij niet.”

Maar polarisatie is wel een probleem. Er voltrekt zich een genocide in Gaza en zwijgen is toestemmen, zegt de ene groep. Hamas pleegde een afschuwelijke aanslag en de gijzelaars zijn nog niet vrijgelaten, zegt de andere. De emoties lopen hoog op. Verwijten van antisemitisme en islamofobie, al dan niet terecht, maken het onderwerp nog gevoeliger.

Tweede Kamer

Vandaag praat de Tweede Kamer over antisemitisme en demissionair minister Robbert Dijkgraaf is er ook bij. Waarschijnlijk komt de situatie in het hoger onderwijs ook ter sprake. Dijkgraaf schreef eerder aan de Tweede Kamer: ‘Ik heb grote waardering voor de docenten en bestuurders die het moeilijke gesprek op hun instelling mogelijk maken en ik wil hen ook oproepen om dat te blijven doen.’

Het ging toen om schriftelijke vragen van BBB, PVV en SGP over het protest dat uitliep op die achtervolging door bewakers. Er zouden toen flyers zijn verspreid met steun voor Hamas. ‘Laat ik voorop stellen dat iedereen zich veilig moet kunnen voelen in het onderwijs en op de onderwijsinstelling’, schreef Dijkgraaf. ‘Antisemitisme, moslimhaat en elke andere vorm van discriminatie is volstrekt onacceptabel.’

Wat precies haat of discriminatie is? ‘Het is niet aan mij om te beoordelen of bepaalde uitspraken binnen de grenzen van de wet vallen’, aldus de minister.