Met ‘You share we take care!’ voert de Universiteitsbibliotheek de druk op commerciële uitgeverijen verder op. Binnen deze pilot regelt ze dat publicaties van Nijmeegse wetenschappers na zes maanden vrij te downloaden zijn, ongeacht eventuele contractafspraken met tijdschriften.

Het klinkt als een slogan van Uber of AirBnB, maar hij is van de Universiteitsbibliotheek: ‘You share, we take care!’. Onder deze projectnaam wil zij onderzoekers stimuleren om wetenschappelijke artikelen en boekhoofdstukken een half jaar na publicatie publiek toegankelijk te maken, ongeacht de voorwaarden van de uitgever waar de artikelen bij verschenen zijn.

Veel wetenschappelijke publicaties zitten nu nog achter een betaalmuur van de uitgever. Alleen tegen betaling, meestal in de vorm van een abonnement zijn ze in te zien. De meeste universiteiten hebben zo’n – vaak duur – abonnement. Zo betaalde de Radboud Universiteit in 2015 ruim 3,8 miljoen euro aan wetenschappelijke uitgeverijen.

Vooral de animo onder jongere onderzoekers is groot. Zij vinden dat er echt iets moet veranderen.’

Vanwege deze kosten, en het idee dat de resultaten van publiek gefinancierd onderzoek vrij toegankelijk moeten zijn, is de laatste jaren een tegenbeweging opgekomen van universiteiten, wetenschappers en financiers: Open Access. De beweging streeft ernaar dat tijdschriften abonnementskosten afschaffen en vervangen door een systeem waar onderzoekers betalen wanneer ze publiceren.

Met ‘You share, we take care’ willen de Nederlandse universiteiten nu de druk op de commerciële uitgeverijen verder verhogen. Het landelijk pilotproject van universiteitenvereniging VSNU ging begin dit jaar van start.

Taverne

Het project maakt gebruik van het zogeheten Amendement-Taverne op de Auteurswet, uit 2015, legt UB-directeur Natalia Grygierczyk uit. ‘Die wet zegt dat jij als wetenschapper het recht hebt om resultaten van kort wetenschappelijk werk, zoals publicaties en boekhoofdstukken, publiek toegankelijk te maken, na een redelijke termijn.’

De wet overrulet alle mogelijke contractafspraken tussen een onderzoeker en uitgever. Via de pilot wil de UB ervaring opdoen met hoe ze onderzoekers kan faciliteren om van deze wettelijke mogelijkheden gebruik te maken. Projectleidster Gonny Kremers: ‘Wij nemen alles uit handen, vandaar de projectnaam. Wij zoeken en downloaden de pdf’s en maken ze vrij beschikbaar via de Radboud Repository.’

Zwarte lijst

Kremers en haar collega’s benaderde actief een aantal Nijmeegse wetenschappers, verspreid over alle faculteiten behalve de medische (die niet onder de VSNU valt), met de vraag of ze hun publicaties uit 2017 en 2018 via de pilot openbaar wilden maken. Ook meldden een aantal wetenschappers zich zelf bij de projectleidster. ‘We hebben nu 29 deelnemers. Vooral de animo onder jongere onderzoekers is groot. Zij vinden dat er echt iets moet veranderen.’

Onderzoekers die niet mee wilden doen gaven als reden dat ze bang waren de relatie met de uitgever op het spel te zetten. Kremers: ‘Kijk naar rechten, daar hebben onderzoekers vaak warme relaties met bijvoorbeeld Kluwer, vanwege boekpublicaties of omdat ze in redacties zitten.’ Anderen zijn weer bang dat ze op een zwarte lijst van tijdschriftredacties terecht komen, onder druk van de uitgever. Een ongegronde angst, meent bibliotheekdirecteur Grygierczyk. ‘Redacties van wetenschappelijke tijdschriften werken onafhankelijk.’

Uitgevers houden zich koest

Deelnemende wetenschappers tekenen een contract met de universiteit. Daarin staat onder andere dat de universiteit eventuele proceskosten dekt, mocht een uitgever een individuele onderzoeker aanklagen. ‘De wet specificeert namelijk niet wat precies een redelijke termijn is’, vertelt Grygierczyk. ‘Daar is nog geen jurisprudentie over. In de pilot hebben we die termijn op zes maanden gesteld en dat ook aan de uitgevers gecommuniceerd.’

Die uitgeverijen houden zich overigens voorlopig koest. Grygierczyk: ‘Er is nog niemand aangeklaagd.’ In december evalueert de VSNU de pilot en beslist ze of die een vervolg krijgt.