OPINIE - Wacht niet langer met het opschorten van de banden met Israëlische partneruniversiteiten. Daartoe roept Adriejan van Veen, universitair docent Politieke Geschiedenis, op. De Tilburgse adviescommissie toont uitstekend aan dat universiteiten morele verantwoordelijkheid moeten nemen. Ook de Radboud Universiteit.

Waar de Adviescommissie Samenwerkingsverbanden van de Radboud Universiteit pas in oktober van start is gegaan en haar advies ergens in het voorjaar verwacht, is haar evenknie van Tilburg University al klaar. Op vrijdag 6 december heeft zij haar advies gepubliceerd. Anders dan de Nijmeegse commissie, die mensenrechtenexperts ontbeert, wordt de Tilburgse adviescommissie voorgezeten door een hoogleraar mensenrechten, Nicola Jägers.

Ook voor de Radboud Universiteit is het advies relevant, aangezien zij minimaal drie samenwerkingspartners met Tilburg University deelt: Hebrew University, Tel Aviv University en Technion. De commissie adviseert dat Tilburg University alle samenwerkingsverbanden met Israëlische universiteiten opschort. Ons college van bestuur zou niet moeten wachten tot haar eigen adviescommissie klaar is, maar het Tilburgse advies moeten overnemen. De Tilburgse commissie heeft het werk al gedaan.

Eigenstandige morele actoren

Zo heeft de Tilburgse adviescommissie een uitstekend mensenrechtelijk afwegingskader opgesteld. Daarin toont zij aan dat ook op universiteiten de internationaalrechtelijke verplichting rust om te voorkomen dat zij betrokken zijn bij mensenrechtenschendingen. ‘Betrokkenheid’ omvat ook het faciliteren, ondersteunen en bijstaan van direct bij mensenrechtenschendingen betrokken actoren (p. 12 advies). Bovendien, zo stelt de commissie, zijn universiteiten eigenstandige morele actoren van wie op basis van hun kernwaarden verwacht mag worden dat zij dergelijke betrokkenheid voorkomen. Deze overwegingen gelden ook voor de Radboud Universiteit en sluiten aan bij haar kernwaarden, zoals verbondenheid met de wereld om ons heen.

‘Hebrew University, Tel Aviv University en Technion bieden met trots hun faciliteiten en expertise aan voor de opleiding van militairen’

De Tilburgse commissie laat zien dat dat er geen twijfel bestaat dat er in Gaza en de Westoever grove en systematische mensenrechtenschendingen plaatsvinden en mogelijk genocide. Zij baseert zich daarbij op gezaghebbende bronnen zoals het Internationaal Gerechtshof (ICJ), het Internationaal Strafhof (ICC), de Speciale Commissie voor de Palestijnse gebieden van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN, en de VN-Veiligheidsraad. Het ICJ heeft ook geoordeeld dat Israëls illegale bezetting van Gaza en de Westelijke Jordaanoever apartheid is (p. 13-15 advies).

Werk uit handen

De Tilburgse commissie neemt – zoals Maya Wind in Towers of Ivory and Steel eerder al deed – de Nijmeegse adviescommissie aardig wat werk uit handen door aan te tonen hoezeer de Israëlische partneruniversiteiten van de Radboud Universiteit verweven zijn met het leger, Defensie, de inlichtingendiensten en de wapenindustrie. Hebrew University, Tel Aviv University en Technion bieden met trots hun faciliteiten en expertise aan voor de opleiding van militairen, inlichtingenmedewerkers en werknemers van wapenfabrikanten. Tussen universiteiten, Defensie, leger en wapenindustrie bestaat een voortdurende uitwisseling van personeel. De partneruniversiteiten van de Radboud Universiteit hebben denktanks die adviseren over militaire strategieën in Gaza. Ook werken ze nauw samen met wapenbedrijven, en hun gezamenlijk ontwikkelde technologie (AI, drones, wapensystemen) wordt ingezet in Gaza, waarbij systematisch mensenrechten geschonden worden (p. 16-19 advies).

Op zoek naar statements van Israëlische samenwerkingspartners die de dramatische  mensenrechtensituatie en (mogelijke) genocide in Gaza kritisch bevragen hoeft de Nijmeegse adviescommissie niet. De Tilburgse commissie heeft dit al gedaan, en niets gevonden. Daarentegen heeft de Tilburgse commissie wel uitlatingen aangetroffen die de vernietiging van Gaza rechtvaardigen. Zo trof zij op een website van een partneruniversiteit aan: ‘This is also a one-time opportunity for Israel to physically shape the ruined Strip according to its interests.’ De Nijmeegse adviescommissie onderzoekt gedragingen van samenwerkingspartners jegens diens eigen medewerkers en/of studenten die ingaan tegen de kernwaarden van de Radboud Universiteit. De Tilburgse adviescommissie presenteert ze: ze wijst op de schorsing en arrestatie van de Palestijnse hoogleraar Nadera Shalhoub-Kevorkian, op campusorganisaties die kritisch personeel ‘namen en shamen’, en op maatregelen tegen Palestijnse studenten die zich kritisch uitspreken (p. 19-20 advies).

‘Het gaat bij het verbreken van de banden met partners om het nemen van morele verantwoordelijkheid’

De Tilburgse commissie constateert dat er een groot risico bestaat dat Israëlische partneruniversiteiten – die ook de partners van de Radboud Universiteit zijn – direct betrokken zijn bij mensenrechtenschendingen. Maar ze rekent het hun vooral zwaar aan zij als ‘getuige en omstander’ hun morele verantwoordelijkheid niet pakken. Hier is het de moeite waard om het Tilburgse advies direct te citeren:

Getuigen en omstanders hebben moreel gezien belangrijke verplichtingen, zoals bijvoorbeeld aandacht vragen, getuigenis afleggen, protesteren, bevragen, een kritisch gesprek aangaan of (op symbolische wijze) afstand nemen. (…). Daarbij moet worden benadrukt dat het in deze casus gaat om een situatie waarin geconstateerd is dat het aannemelijk is dat sprake is van schendingen van dwingend recht, waaronder mogelijke genocide. Als getuigen en omstanders ergens plichten hebben, dan is dat hier. (p. 22 advies)

Samenwerking maakt Tilburg University óók getuige en omstander met morele verantwoordelijkheid. Daarom moet zij ‘in actie komen’ en de samenwerkingsverbanden met Israëlische universiteiten opschorten. De impact hiervan moet volgens de commissie niet worden onderschat. Dit alles geldt evenzeer voor de Radboud Universiteit – ook zij is getuige en omstander van grove mensenrechtenschendingen en (mogelijke) genocide, en mag daarom niet passief blijven.

Grote overlap

Tussen de adviesopdracht van de Tilburgse en Nijmeegse commissies bestaat grote overlap. De samenwerkingspartners van de twee universiteiten – Hebrew University, Tel Aviv University, Technion – zijn grotendeels dezelfde. Ook in het geval van de Radboud Universiteit zullen het niet de samenwerkingsactiviteiten op zichzelf zijn die een bedreiging voor de mensenrechten vormen. Waar het in Tilburg gaat om studentenuitwisselingsprogramma’s en onderzoeksprojecten over mentale gezondheidszorg, vergrijzing en arbeid, en screening op darmkanker, draait het op de Radboud Universiteit om sterrenkundige, medische en oudheidkundige onderzoeksprojecten. Hier gaat het echter niet om. Het gaat bij het verbreken van de banden met partners die direct betrokken zijn bij mensenrechtenschendingen om het nemen van morele verantwoordelijkheid als getuige en omstander, en om de kernwaarden van de universiteit, die niet alleen om academische vrijheid draaien, maar om – zoals de Tilburgse commissie schrijft –  ‘adequate en juiste oordeelsvorming’ en ‘de verheffing van de mens als ideaal’ (p. 21 advies). Als de Radboud Universiteit haar identiteit niet wil verliezen, zou het college van bestuur het Tilburgse advies onmiddellijk over moeten nemen.