Gisterenavond gaf politiek filosoof Evert van der Zweerde zijn visitekaartje af met een avond in Lux over zijn zojuist verschenen reisboek. De auteur laat je nadenken over wat je tegenkomt in meer dan twintig landen, ook Nederland. ‘Oost west thuis best gaat voor mij niet op. Als ik thuiskom schrik ik van het steriele landschap en van de lompheid van veel van mijn mede-Nederlanders.’

Wat is het eigenlijk voor een boek, wilde de vragensteller van Radboud Reflects gisteren weten. In een uitverkocht huis – met opvallend veel studenten – legde hoogleraar Van der Zweerde uit dat hij de reizigers denkstof wil meegeven. Hij is geslaagd als de lezer van zijn ‘politiek filosofische reisverhalen’ voorbij de grens eerst denkt tussen allemaal rare mensen rond te lopen, ‘en ineens beseft dat híj wellicht zelf degene is die gek is.’

Het handelsmerk van de auteur is om tijdens de reizen de ogenschijnlijke tegenstellingen bloot te leggen. Neem de Verenigde Staten: ‘Aan de ene kant een heel homogeen land, maar wel met agenten die mensen doodschieten omdat ze niet blank zijn, met diepe tegenstellingen en waar talloze mensen letterlijk over het hoofd worden gezien.’ In Senegal trof hij aan de ene kant de armoe aan, maar die wordt bij nader inzien vanwege de sociale vangnetten nooit zo deplorabel als in de VS.

De Levant
Zijn verhaal over de Levant gaf gisteren de meeste stof tot nadenken, met name vanwege zijn ervaringen in Israel. Van der Zweerde neemt weliswaar afstand van de nederzettingenpolitiek, maar vraagt wel aandacht voor de argumenten daarbij. Wat hem stoort zijn niet de opvattingen zelf, maar bovenal het verstarde debat. ‘Je moet in dat land de godganse dag opvatting hebben, heel vermoeiend.’ De filosoof heeft niks tegen opvattingen – hij heeft er zelf vele – maar waar het poneren het nadenken overstemt wordt het hem onaangenaam.

En dan kom je na al het reizen weer thuis. Voor velen een aangenaam moment, zo niet voor Van der Zweerde die van ‘oost west thuis best’ weinig moet hebben. Hij ergert zich aan de ‘dikke ikken’ in Nederland, die veel te vaak denken dat de ruimte waarin ze vertoeven hen toekomt, zonder rekening te houden met anderen. Die lompheid treft hem, zeker als je thuiskomt van een reis in Japan. Daar zijn ook opmerkelijke uitingen van agressie, zegt Van der Zweerde, maar die zijn anders dan hier ‘geritualiseerd’. Mogelijk dat Nederland in een overgangsfase zit, peinst hij, en moeten we ook hier vormen vinden om de nu vrijelijk geuite agressie om te zetten in rituelen.

Humor
Stof tot nadenken geeft ook Van der Zweerdes observatie over de humor tijdens veel van zijn reizen. Hoe ellendig de situatie ook, lachen biedt volgens hem steevast ruimte voor een ander perspectief. ‘Dostojevski stelde dat schoonheid de wereld zou redden, volgens mij is dat de humor.’

Veel van de problemen die Van der Zweerde tijdens zijn reizen aantroffen hielden verband met het door hem bekritiseerde neoliberalisme. Een in beton gegoten mondiale orde zo lijkt het, en is die eigenlijk nog wel omver te werpen? Hij is door mensen gemaakt en dus ook door mensen weer te veranderen, stelde de filosoof, die echter met een Russische grap uit de tijd van de perestrojka illustreerde dat het niet gemakkelijk zal zijn. ‘Van een tropisch aquarium kun je vrij eenvoudig een pan vissoep maken, van een pan vissoep daarentegen…’

Over grenzen. Een filosoof in den vreemde. Uitgeverij Wilde Raven & Evert van der Zweerde. isbn 978-94-91736-07-0. €24,95