Filosoof Simon Gusman geeft vanavond een lezing over de absurdistische animatieserie Rick and Morty. Hij legt uit hoe filosofische stromingen als nihilisme en existentialisme in de serie verweven zijn.

De slimste man in het universum neemt zijn kleinzoon mee op de meest bijzondere avonturen. Het klinkt als een klassiek heldenverhaal, maar niets is minder waar in de animatieserie Rick and Morty. De slimme wetenschapper Rick is niet alleen briljant, maar ook gestoord en suïcidaal. En de avonturen lopen niet – zoals in klassieke verhalen – goed af, maar juist compleet in de soep.  Daarnaast lijkt geen van de acties ergens toe te leiden. De enige die nog probeert betekenis aan het geheel te geven is kleinzoon Morty.

Avontuur

Rick and Morty is niet zomaar een reeks tekenfilms, zegt filosoof en cultuurwetenschapper Simon Gusman, die vanavond bij Radboud Reflects een lezing geeft over de serie. ‘Rick and Morty verhoudt zich continu tot zingevingsvraagstukken.’ Dat maakt haar bij uitstek geschikt voor een filosofische analyse, aldus de docent visuele cultuur en fundamentele filosofie. ‘Ik ben geïnteresseerd in avonturenverhalen. En dan vooral de combinatie tussen die verhalen en ons eigen leven, en welke plek zingeving daarin heeft. Volgens mij is dat waar Rick and Morty over gaat.’

Zo wil hoofdpersoon Rick bewijzen dat hij iemand is die boven zingeving staat, legt Gusman uit. ‘Als wetenschapper is hij altijd bezig om zijn positie als slimme man te onderstrepen.’ Dat doet hij door middel van avonturen, zoals in de aflevering Rest and Ricklaxation, waarin hij Morty meeneemt op een zelfbenoemd “snel avontuur” op zoek naar een kristal (zie fragment). Na het avontuur besluiten de twee tot rust te komen in een spa, waar de situatie opnieuw snel uit de hand loopt.

Gusman: ‘Ondanks de avonturen is Rick eigenlijk heel ongelukkig. Zijn ondernemingen zijn niet voldoende om zijn leven betekenis te geven. Dat is een weerspiegeling van onze levens die niet altijd zin hebben.’ In de pogingen van Rick om boven zingeving te staan ziet Gusman de filosofische stroming nihilisme terug, die het bestaan van betekenis of waarde ontkent. ‘Het feit dat Rick zo ongelukkig is laat ook de onhoudbaarheid van dat nihilisme zien’, vertelt de filosoof.

‘Ondanks de avonturen is Rick eigenlijk heel ongelukkig’

Het karakter van kleinzoon Morty verhoudt zich op een andere manier tot zingeving. Hoewel hij in de meest absurde avonturen wordt meegesleurd, probeert hij toch het goede in de situatie te zien, vertelt Gusman. ‘Hij is meer geïnteresseerd in het waarom van de dingen die hij doet.’ Volgens de filosoof belichaamt Morty daarmee het existentialisme. ‘Die stroming gaat over of je kan leven met het gegeven dat het leven geen zin heeft.’ De vraag is daarbij volgens Gusman of je door middel van avonturen je leven zin kunt geven of niet. ‘De serie gaat over die worsteling.’

Hero’s journey

Het idee dat het leven geen zin heeft staat volgens de filosoof in schril contrast met klassieke avonturenverhalen. ‘Die verhalen volgen vaak een hero’s journey. De held gaat op reis en tijdens zijn tocht ontwikkelt hij zich als persoon’, vertelt Gusman. ‘Dan Harmon, de schrijver van Rick and Morty, gebruikt dezelfde verhaalstructuur, de hoofdpersonen maken alleen niet die persoonlijke ontwikkeling door. Daar worden in de afleveringen ook grappen over gemaakt. Zo zegt Morty een keer dat hij door het avontuur geleerd heeft om meer in het moment te leven en dan zegt Rick: “Zo, dus je hebt echt wat geleerd? Is dit een aflevering van Full House of zo?”.’

Het valt niet te ontkennen dat de serie zingevingsvraagstukken aanhaalt, maar moet je wel een filosofische analyse los willen laten op een tekenfilmserie? ‘Van mij hoef je niks,’ zegt Gusman. ‘Maar ik denk wel dat er meer ideeën in onze cultuur zitten dan mensen vaak denken. Zelfs in het meest nihilistische vermaak.’ De filosoof hoopt dat mensen zich door de lezing meer bewust zullen worden van het culturele framework achter series. ‘Als ze Rick and Morty kijken kunnen ze daarna misschien kritischer kijken naar het originele avonturenverhaal waarbij alles goed afloopt en beloond wordt. Dat zou ik alleen maar aanmoedigen.’

De online lezing van Radboud Reflects begint vanavond om 20.00. De livestream-link ontvang je na aanmelding.